Aşıklar Sultanı İbnü'l-Farız'ın Faiyyesi ve Türkçe Çevirisi [2/3]
Sultânu’l-‘Âşıkîn (Âşıkların Sultanı) olarak bilinen İbnü’l-Fârız (ابْنُ الْفَارِض), Fâiyye’sinin bu ikinci bölümüne sevilen/ler/e nidâ ederek başlamış, muhabbeti uğrunda hayatını ve varlığını hakîr gördüğünü ifade etmiştir. Gerek ilahî gerek mecazî aşkta âşıklar için muteber sayılan; gizlenen muhabbet sebebiyle âşığın zayıf düşmesi, rüzgarla savrulacak derecede sevgili yolunda toprak olma mazmunlarını şair de etkili şekilde kullanmıştır. Aşkında fenâ bulmayı, onda fâni olmayı (tasavvuftaki fenâfillâhı telmihen) “Kimi seversen onun maktulüsün er geç/Öyleyse uğruna ölünebilecek sevgili seç” beytiyle vecîz ve belîğ bir surette göstermektedir. Manzumenin ikinci kısmının çevirisini değerli okuyucularımıza takdim ederiz.
Henüz Okumadıysanız:
Yazınınilk kısmı
https://www.youtube.com/watch?v=9gAOuCDgSTU
Dakika 3:03-5:40 arasını yazımızda bulabilirsiniz.
Önce Şiir
İbnü’l-Farız’ın Fâiyyesi
فَائِيَّةُ ابْن الفَارِض
...
يَا أَهْلَ وُدِّي أَنْتُمُ أَمَلِي وَمَنْ
نَادَاكُمُ يَا أَهْلَ وُدِّي قَدْ كُفِي
Ey bu kalbin sevdikleri! Sizsiniz gönlümün muradı
Sizsiniz sizi çağıranın iki cihanda penâhı
عُودُوا لِمَا كُنْتُمْ عَلَيْهِ مِنَ الْوَفَا
كَرَماً فَإِنِّي ذَلِكَ الْخِلُّ الْوَفِي
Kerem kılıp dönün vefaya, mûtadınızdır
Lütuf buyrun bu âcize, vefakârınızdır
وَحَيَاتِكُمْ وَحَيَاتِكُمْ قَسَماً وَفِي
عُمْرِي بِغَيْرِ حَيَاتِكُمْ لَمْ أَحْلِفِ
Hayatınız ey dostlarım! Hayatınız hakkı için
Ondan gayrısına ömrümde etmemişim yemin
لَوْ أَنَّ رُوحِي فِي يَدِي وَوَهَبْتُهَا
لِمُبَشِّرِي بِقُدُومِكُمْ لَمْ أُنْصِفِ
Bağışlardım ruhumu bedenimde kalmış olsa
Hakkını veremem, sunsam da onu gelişinizi muştulayana
لَا تَحْسَبُونِي فِي الْهَوَى مُتَصَنِّعاً
كَلَفِي بِكُمْ خُلُقٌ بِغَيْرِ تَكَلُّفِ
Sanmayın ki tasannu vardır bu aşkımda
Tekellüfsüz muhabbet sabittir tabiatımda
أَخْفَيْتُ حُبَّكُمُ فَأَخْفَانِي أَسىً
حَتَّى لَعَمْرِي كِدْتُ عَنِّي أَخْتَفِي
Muhabbetinizi gizledim o da beni gizledi
Gözler göremez oldu öyle zayıflattı tenimi
وَكَتَمْتُهُ عَنِّي فَلَوْ أَبْدَيْتُهُ
لَوَجَدْتُهُ أَخْفَى مِنَ اللُّطْفِ الْخَفِي
Kendimden dahi sakladım, etseydim ayan
Bulacaktım onu lutf-i hafîden de nihan
وَلَقَدْ أَقُولُ لِمَنْ تَحَرَّشَ بِالْهَوَى
عَرَّضْتَ نَفْسَكَ لِلْبَلَا فَاسْتَهْدِفِ
Söylüyorum muhabbet yoluna düşenlere
'Nefsini belâ oklarına hedef et' diye
أَنْتَ الْقَتِيلُ بِأَيِّ مَنْ أَحْبَبْتَهُ
فَاخْتَرْ لِنَفْسِكَ فِي الْهَوَى مَنْ تَصْطَفِي
'Kimi seversen onun maktulüsün er geç
Öyleyse uğruna ölünebilecek sevgili seç
قُلْ لِلْعَذُولِ أَطَلْتَ لَوْمِي طَامِعاً
أَنَّ الْمَلَامَ عَنِ الْهَوَى مُسْتَوْقِفِي
Söyle! O beni durmadan kınayana
Aşktan vazgeçirmek için bana dil uzatana
دَعْ عَنْكَ تَعْنِيفِي وَذُقْ طَعْمَ الْهَوَى
فَإِذَا عَشِقْتَ فَبَعْدَ ذَلِكَ عَنِّفِ
Bırak azarlamayı da bak sevdanın tadına
Önce aşık ol sonra dilediğince payla'
بَرِحَ الْخَفَاءُ بِحُبِّ مَنْ لَوْ فِي الدُّجَى
سَفَرَ اللِّثَامَ لَقُلْتُ يَا بَدْرُ اخْتَفِ
Sevdiğim öyle zahir oldu ki gece açsa nikâbını
“Saklan” derdim mehtaba, gün yüzü aydınlatır karanlığı
وَإِنِ اكْتَفَى غَيْرِي بِطَيْفِ خَيَالِهِ
فَأَنَا الَّذِي بِوِصَالِهِ لَا أَكْتَفِي
Ağyar onun hayaliyle iktifa ederken
Visaliyle dahi yetinemeyenim ben
وَقْفاً عَلَيْهِ مَحَبَّتِي وَلِمِحْنَتِي
بِأَقَلَّ مِنْ تَلَفِي بِهِ لَا أَشْتَفِي
Muhabbetimi vakfettim sevgiliye yaklaşmak için
Nefsimin helâkidir ancak şifası bu derdimin
وَهَوَاهُ وَهْوَ أَلِيَّتِي وَكَفَى بِهِ
قَسَماً أَكَادُ أُجِلُّهُ كَالْمُصْحَفِ
Ant olsun aşkına! Yeminim odur, yemin olarak yeter
Yüceltirim onu, neredeyse Mushaf ile eşdeğer
لَوْ قَالَ تِيهاً قِفْ عَلَى جَمْرِ الْغَضَى
لَوَقَفْتُ مُمْتَثِلاً وَلَمْ أَتَوَقَّفِ
‘Durasın kor ateşte’ dese kibrini göstererek
Emrini dinler beklerim fasıla vermeyerek
أوْ كَانَ مَنْ يَرْضَى بِخَدِّي مَوْطِئاً
لَوَضَعْتُهُ أَرْضاً وَلَمْ أَسْتَنْكِفِ
Yahut yanağımı çiğnemeyi geçirse gönlünden
Toprak olurum yolunda hiç çekinmeden
...
Şiir Notları
Şair Bize Ne Anlatıyor?
Tasavvufî şiirlerde ilahî aşk, büyük oranda mecazî aşkın ifadesinde kullanılan mazmunlar ile ifade edildiği için bu manzumeler iki türlü okunmaya müsait konumdadır. İbnü’l-Fârız’ın bu şiirinde de görüleceği üzere maşuka dair herşeyin -mutluluk da acı da verse- âşık için yüce tutulması, sevgiliden vefa umma, onun yolunda canından feragat etme, onun visaliyle değil hayaliyle yetinme ve her emrine mûtî olma, nikab-masiva, yüz-Cemâlullah temsilleri şiirin anlam boyutunu genişletip zenginleştirmekte ve aşk hakikatinin -gerek ilahî gerek mecazî olsun- bazı ortak tezahürlerini ortaya koymaktadır.
"Ey bu kalbin sevdikleri! Sizsiniz gönlümün muradı / Sizsiniz sizi çağıranın iki cihanda penâhı "
Bu beyitte geçen أَهْلَ وُدِّي ifadesinden maksadın; somut anlamda Allah dostları, müritler, sâlikler olacağı gibi soyut anlamda mevcudatta görülen ilahî tecellîler ve Rabbanî tezahürler de olabileceği ifade edilmiştir.
"Söylüyorum muhabbet yoluna düşenlere / Nefsini belâ oklarına hedef et' diye"
Bu beyitte geçen بَلَاء kelimesi aşkın bir ibtilâ olmasına delalet edeceği gibi tasavvufî anlamda bezm-i ezelde ruhlara sorulan “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” şeklindeki verilen cevaba da işaret sayılabilir nitekim Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî bir beytinde şöyle demiştir:
گفت الست و تو بگفتی بلی
شکر بلی چیست کشیدن بلا
“O ‘Elest’ dedi ve sen de ‘Belâ’ dedin
Bu ‘Belâ’nın şükrü nedir? Çokça belâ çekmektir”
"Sevdiğim öyle zahir oldu ki gece açsa nikâbını / “Saklan” derdim mehtaba, gün yüzü aydınlatır karanlığı"
Beyitte sevgilinin yüzü karanlığı aydınlatan güneşe benzetilerek dolunayın ışığının onun yanında zayıf kalacağına işaret edilmiştir. Tasavvufî ıstılahta yüz ile genellikle rü’yet-i Cemâlullah’a, zülüf ve nikab ile masivaya işaret edilmektedir. Ayrıca sahih kaynaklarda geçen bir hadis rivayetine telmihte bulunulduğu da düşünülebilir.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
el-Bûrînî, B., & en-Nabulsî, A. (2003). Şerhu Dîvânı İbni'l-Fârız. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
Kapak Görseli:
