Bedr Şakir es-Seyyab'ın "Yağmurun Şarkısı" Adlı Şiirinin Son Kısmı ve Türkçe Çevirisi [3/3]
Modern Irak Edebiyatı’nın tanınmış simalarından 1924-64 yılları arasında yaşamış olan Bedr Şâkir es-Seyyâb, “Yağmur Şarkısı (أنشودة المطر)” adlı kasidesiyle dönemin Irak’ını gözler önüne sermiştir. Şiir, şairin aynı adlı divanında 1960 yılında yayınlanmıştır [1]. Kendisi de yoksulluk yaşamış olan es- Seyyâb halkın fakirliğine dikkat çekmiş, İngilizlerin Irak’ı sömürmesini şiddetle eleştirmiştir. Şairin bu siyasi vurgularını edebi derinliğiyle şiire ustaca yerleştirdiğini görmekteyiz. Üç kısım halinde yayınlanan şiirimizin son kısmını sizler için derledik.
Henüz okumadıysanız;
Şiirin ilk kısmı/ ikinci kısmı
Ayrıca şiir, ünlü şarkıcı Muhammed Abduh tarafından da seslendirilmiştir.
Önce Şiir
أُنْشُودَةُ الْمَطَرِ
Yağmurun Şarkısı
...
أَكَادُ أَسْمَعُ النَّخِيلَ يَشْرَبُ المَطَرَ
وأَسْمَعُ القُرَى تَئِنُّ، وَالمُهَاجِرِينَ
يُصَارِعُونَ بِالمَجَاذِيفِ وبِالقُلُوعِ
عَوَاصِفَ الخَلِيجِ، وَالرُّعُودَ، مُنْشِدِين
...مَطَر"
…مَطَر
…مَطَر
...
Neredeyse duyuyorum hurmalıkların yağmuru içişini
Duyuyorum köylerin inleyişini ve muhacirlerin
Körfez’in fırtınalarıyla ve yıldırımlarla boğuşmasını
Kürekleri ve yelkenleri ile, şu şarkıyı söyleyerek:
Yağmur
Yağmur
Yağmur
وَفِي العِرَاقِ جُوعٌ
وَيَنْثُرُ الغِلاَلَ فِيهِ مَوْسِمُ الحَصَادِ
لِتَشْبَعَ الغِرْبَانُ وَالجَرَادِ
وَتَطْحَنُ الشَّوَانَ وَالحَجَرَ
رَحىً تَدُورُ فِي الحُقُولِ… حَوْلَهَا بَشَرٌ
…مَطَر
...مَطَر
...مَطَر
Irak’ta açlık var
Hasat mevsimi ise orada mahsulleri dağıtır
Kargalar ve çekirgeler doysun diye
Ve öğütür tahıl ambarlarını ve taşları
Tarlalarda dönen bir değirmen, etrafında insanlar
Yağmur
Yağmur
Yağmur
وَكَمْ ذَرَفْنَا لَيْلَةَ الرَّحِيلِ، مِنْ دُمُوعٍ
ثُمَّ اِعْتَلَلْنَا -خَوْفَ أَنْ نُلاَمَ- بِالمَطَرِ
...مَطَر
...مَطَر
مُنْذُ أَنْ كُنَّا صِغَاراً، كَانَتِ السَّمَاءُ
تَغِيمُ فِي الشِّتَاءِ
،وَيَهْطِلُ المَطَر
وَكُلَّ عَامٍ -حِينَ يَعْشَبُ الثَّرَى- نَجُوعُ
مَا مَرَّ عَامٌ وَالعِرَاقُ لَيْسَ فِيهِ جُوعٌ
...مَطَر
...مَطَر
...مَطَر
Yolculuk gecesinde ne kadar da gözyaşı döktük
Sonra da yağmuru bahane ettik kınanma korkusuyla
Yağmur
Yağmur
Küçüklüğümüzden beri gökyüzü
Bulutlu olurdu kış mevsimlerinde
Ve bardaktan boşanırcasına yağmur yağardı
Biz ise acıkırdık her sene toprak yeşerdiğinde
Irak’ta açlık olmaksızın bir sene geçmezdi
Yağmur
Yağmur
Yağmur
فِي كُلِّ قَطْرَةٍ مِنَ المَطَرِ
حَمْرَاءُ أَوْ صَفْرَاءُ مِنْ أَجِنَّة الزَّهَر
وَكُلُّ دَمْعَةٍ مِنَ الجِيَاعِ وَالعُرَاة
وَكُلُّ قَطْرَةٍ تُرَاقُ مِنْ دَمِ العَبِيدِ
فَهِيَ ابْتِسَامٌ فِي انْتِظَارِ مَبْسَمٍ جَدِيدٍ
أوْ حُلْمَةٌ تَوَرَّدَتْ عَلَى فَمِ الوَلِيدِ
فِي عَالَمِ الغَدِ الفَتِيِّ، وَاهِبِ الحَيَاة
…مَطَر
…مَطَر
…مَطَر
سَيَعْشَبُ العِرَاقُ بِالمَطَر…"
Her bir yağmur damlasında
Bir kırmızılık, sarılık vardır çiçek polenlerinden gelen
Açların ve çıplakların her bir gözyaşı
Kölelerin kanlarından akan her bir damla
Yeni bir dudağı bekleyen tebessümdür
Ya da bir memedir bebeğin ağzında kızaran
Yarının genç dünyasında, hayat veren
Yağmur
Yağmur
Yağmur
Irak yağmurla yeşerecek"
أَصِيحُ بِالخَليِجِ: "يَا خَلِيج
يَا وَاهِبَ اللُّؤْلُؤِ، "وَالمَحَارِ، وَالرَّدَى
فَيَرْجِعُ الصَّدَى
كَأنَّهُ النَّشِيجُ
يَا خَلِيج"
يَا وَاهِبَ المَحَارِ وَالرَّدَى."
وَيَنْثَرُ الخَلِيجُ مِنْ هِبَاتِهِ الكُثَار
عَلَى الرِّمَالِ؛ رَغْوَةَ الأُجَاجِ، وَالمَحَارَ
وَمَا تَبَقَّى مِنْ عِظَامِ بَائِسٍ غَرِيقٍ
مِنَ المُهَاجِرِينَ ظَلَّ يَشْرَبُ الرَّدَى
مِنْ لُجَّةِ الخَلِيجِ وَالقَرَارِ
Körfeze sesleniyorum: “Ey Körfez”
Ey inci, midye ve ölümü veren"
Sesim yankılanıyor
Tıpkı bir hıçkırık gibi:
"Ey körfez
Ey midye ve ölüm veren"
Körfez hibelerinden çokça dağıtıyor kumlara
Tuzlu köpüğünü ve midyeleri
Ve boğulmuş zavallı kişiden kalan kemik kalıntılarını
Körfezin derinliklerindeki ve dibindeki
Ölümü yudumlamaya devam eden muhacirlerden
وَفِي العِرَاقِ أَلْفُ أَفْعًى تَشْرَبُ الرَّحِيقِ
مِنْ زَهْرَةٍ يَرُبُّهَا الفُرَاتُ بِالنَّدَى
وَأَسْمَعُ الصَّدَى
:يَرِنُّ فِي الخَلِيج
…مَطَر"
…مَطَر
…مَطَر
فِي كُلِّ قَطْرَةٍ مِنَ المَطَرِ
حَمْرَاءُ أَوْ صَفْرَاءُ مِنْ أَجِنَّة الزَّهَر
وَكُلُّ دَمْعَةٍ مِنَ الجِيَاعِ وَالعُرَاة
وَكُلُّ قَطْرَةٍ تُرَاقُ مِنْ دَمِ العَبِيدِ
فَهِيَ ابْتِسَامٌ فِي انْتِظَارِ مَبْسَمٍ جَدِيدٍ
أوْ حُلْمَةٌ تَوَرَّدَتْ عَلَى فَمِ الْوَلِيدِ
فِي عَالَمِ الغَدِ الفَتِيِّ، وَاهِبِ الحَيَاة
…ويَهْطِلُ المَطَر
Irak’ta bin yılan vardır ki
Fırat’ın çiyle yetiştirdiği çiçeğin özüyle beslenir
Sese kulak veriyorum
Körfez’de yankılanıyor:
"Yağmur
Yağmur
Yağmur
Her bir yağmur damlasında
Bir kırmızılık, sarılık vardır çiçek polenlerinden gelen
Açların ve çıplakların her bir gözyaşı
Kölelerin kanlarından akan her bir damla
Yeni bir dudağı bekleyen tebessümdür
Ya da bir memedir, bebeğin ağzında kızaran
Yarının genç dünyasında, hayat veren
Ve yağmur boşanır
Şiir Notları
1) Bedr Şâkir es-Seyyâb ve Irak’ın Siyasi Durumu
Bedr Şâkir es-Seyyâb şiirini dönemin sosyal ve siyasi şartlarının etkisinde kalarak kaleme almıştır. Dolayısıyla şairin vatanı olan Irak’ın ilgili yıllardaki siyasi durumunu bilmek şiiri anlamlandırma açısından önemlidir.
Irak’ın Dicle ve Fırat nehirleriyle beslenen verimli toprakları ve zengin petrol yatakları 20. yüzyılda sömürgeci devletlerin ilgisini çekmişti. Böylece I. Dünya Savaşı’nda dönemin güçlü devletlerinden olan İngiltere; Irak’ın Basra, Bağdat, Kerkük gibi önemli şehirlerini işgal etti. 1920 yılında ise Milletler Cemiyeti’nin aldığı kararla Irak tamamen İngiliz mandasına verilmişti [2]. Ancak, halk bu duruma şiddetle muhalefet edince İngilizler; Şerif Hüseyin’in oğlu Faysal’ı kral olarak Irak’ın başına geçirme yoluna gitti.
1932’de Irak, Milletler Cemiyeti’ne üye olarak tam bağımsızlığını kazanmış görünse de İngiltere hükümeti ülke üzerindeki askeri, siyasi ve iktisadi gücünü kullanmaya devam etti. İngiltere bu tarihe kadar çoktan petrol arama ve işletme imtiyazının Irak Petrol Şirketi’ne verilmesini sağlamış ve seçtiği aşiret liderlerine güç vererek monarşi için bir taban oluşturmuştu [3]. 1941’de İngilizler Filistin’e Irak’ı geçerek gitmeyi planladıklarında hükümet bu durumu kabul etmedi ve İngiltere’ye savaş ilan etti. Ancak bu savaş, Irak’ın yenilgisiyle sonuçlanarak ülkenin yeniden işgaline sebep oldu.
Yeniden İngiliz yanlısı hükümetle yönetilmeye başlayan Irak’ta, Arap milliyetçiliğinin etkisi arttı. Hükümet karşıtı protestolar sonucunda hükümetin gücü azalmaya başlarken Irak Komünist Partisi güç kazanma imkanı bulmuştu. 1958 yılında, askerler kraliyet sarayına saldırarak kraliyet ailesinin çoğu üyesini öldürdü ve Sosyalist Baas Partisi’nin öncülüğünde Irak Cumhuriyeti kuruldu. Ancak yine de devam eden yıllarda Irak’ta istikrar sağlanamamıştır [4].
Bedr Şâkir es-Seyyâb ise on dokuz yaşındayken (1945 yılında) sömürgecilik karşıtı etkinliklerinden ve yoksul halkın sesini duyurmasından etkilenmiş ve zikri geçen Irak Komünist Partisi’ne üye olmuştur. Özgürlük gösterilerine de katılan şair, bu etkinliklerinden dolayı hapishaneye atılmış ve özellikle 50’li yıllarda partiye uygulanan baskı neticesinde sık sık ülkeyi terk etmek zorunda kalmıştır.
Daha sonra şairin Irak Komünist Partisi ile arası açılmaya başlamıştır. 1954'te Komünist arkadaşları, Seyyâb'ın yayınlamaya hazırladığı şiirdeki milliyetçi içeriklerden rahatsız olmuş ve şairi bu konuda uyarmıştır. Ancak şairin şiirlerine bu tarihten itibaren Arap milliyetçiliği daha fazla hakim olmuştur. Öyle ki Seyyâb, 1959 yılında Musul'da milliyetçilere kıyım yapan Komünist Partisi'ni el-Hurriyye gazetesinde sert bir dille eleştirmiştir. 1960 yılında şair, "Unşûdetu’l-Matar" adlı şiirini yayımlanmıştır. Ülkesi gibi kendisi de büyük yoksulluk içerisindeydi. Beyrut’ta yayımlanan bir dergide, şairin şiirlerini yazacağı kağıda bile muhtaç durumda olduğu yazılmıştır [5].
2) Şair Bize Ne Anlatıyor?
Irak’ta açlık var/ Hasat mevsimi ise mahsulleri dağıtır orada/ Kargalar ve çekirgeler doysun diye
Şair bu dizelerde adeta yağmurla konuşmakta ve ona Irak’ın vaziyetini şikayet etmektedir. Irak’ta hasat mevsimi geldiğinde toprak bolca mahsul vermekte, öyle ki kargalar ve çekirgeler bile tıka basa doymaktadır. Ancak böyle verimli topraklara sahip olan Irak halkı açlık ve yoksulluk çekmektedir. Dizede geçen kargalar ve çekirgeler ülkeyi sömüren kişiler olarak da anlaşılabilir. Şaire göre Irak’ın hasat mevsiminden faydalananlar halk değil servetine servet katmak isteyen sömürgecilerdir.
Ve öğütür tahıl ambarlarını ve taşları/ Tarlalarda dönen bir değirmen, etrafında insanlar
Tarlalarda değirmenler tahılları öğütmeye devam ederken, insanlar da aralıksız bir şekilde çalışmaya devam etmektedir. Şair, herkesin görevini yaptığı ve canla başla çalıştığı böyle bir ortamda hala açlık olmasından şikayetçidir.
Küçüklüğümüzden beri gökyüzü /Bulutlu olurdu kış mevsimlerinde /Ve yağmur yağardı /Biz ise acıkırdık her sene toprak yeşerdiğinde
Toprak her sene filizlerini verse de, Irak halkı her sene açlık çekmektedir. Irak’ta tarım konusundaki girişimlerin yetersizliği ve BM yaptırımlarının etkisiyle 1960’ların başında kırsaldan kente büyük göç yaşanmış, bu gelişmeler tarım sektörünü olumsuz etkilemişti. Şairin hasat mevsiminde topraktan verim alınmamasına dair şikayetleri, yetkililerin tarım konusundaki hatalarına atfen vurgulanmış da olabilir [6].
Her bir yağmur damlasında/ Bir kırmızılık, sarılık vardır çiçek polenlerinden gelen/ Açların ve çıplakların her bir gözyaşı/ Kölelerin kanlarından akan her bir damla/ Yeni bir dudağı bekleyen tebessümdür/ Ya da bir memedir bebeğin ağzında kızaran/ Yarının genç dünyasında, hayat veren
Bunca umutsuz koşullara, yoksulluğa, haksızlığa rağmen Irak halkı yağmurun yağmasına sevinmektedir. Onlara göre yağmur ülkenin karanlığına çiçeklerin envai renklerinden saçacaktır. Açlık ve gasp sonucu ölen insanların kanları, sonraki nesilde yerini umuda bırakacaktır. Yağmur Irak’ı ve umutları besleyecek, yeni doğan bebeklerin geleceği aydınlık olacaktır.
“Körfez hibelerinden çokça dağıtıyor kumlara/ Tuzlu köpüğünü ve midyeleri/ Ve boğulmuş zavallı kişiden kalan kemik kalıntılarını/ Körfezin derinliklerindeki ve dibindeki/ Ölümü yudumlamaya devam eden muhacirlerden”
Şaire göre körfez, Irak halkına midye gibi değerli eşyaları armağan ederken aynı zamanda hiçbir anlamı olmayan tuzu da kumlara dağıtır. Körfezin tuzu armağan edişi, Irak’ın ekilebilir topraklarının tuzlu olmasından dolayı tarımın olumsuz etkilenmesine vurgu amaçlı olabilir. Yine Körfez, denizin derinliklerinde boğularak hayatını kaybetmiş olan göçmenlerin kemik kalıntılarını kıyıya ulaştırır. Buradaki muhacir kelimesi geçimlerini sağlamak için körfezde balık tutan balıkçılara atfedilmiş de olabilir.
Irak’ta bin yılan vardır ki/ Fırat’ın cömertçe yetiştirdiği çiçeğin özüyle beslenir
Diğer taraftan Irak’ta bin yılan vardır ki fakirlerin kanlarıyla beslenir, Fırat’ın zenginleştirdiği bereketli toprakları sömürür ve ülkenin güzelliklerini kendileri için ayırır. Şair bu dizelerde Irak’ı sömürenleri yılanlara benzetmiştir.
Çeviri Notları
- جَنِين :أَجِنَّة الزَّهَر kelimesinin çoğuludur ve sözlükte “cenin” anlamına gelmektedir. Türkçesi "çiçek ceninleri" olan terkibi “çiçek poleni” şeklinde çevirmeyi uygun gördük.
- مَبْسَم: Sözlükte “ağız, ağızlık, tebessüm mekanı” gibi anlamlara gelen kelimenin, مَبْسِم şeklinde kesralı olarak kullanımı da mevcut. Şiirimizde bu kelimeyi “dudak” olarak çevirdik.
- الْقَرَار: “Karar, sabitlik, sağlamlık” gibi anlamları da olan bu kelimenin “dip” anlamını tercih ettik.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
[1] سياب، بدر شاكر.ديوان بدر شاكر السياب المجلد الثاني. لبنان: دار العودة، ٢٠١٦،ص ٥.
[2] Kazan, Ramazan. “Arap Edebiyatında Serbest Şiirin İlk Örneklerinden: Bedr Şâkir es-Seyyâb’ın “Unşûdet’ul- Matar / Yağmurun Türküsü” Adlı Şiiri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 34/1 (2015): 34, 50.
[3] TDV İslâm Ansiklopedisi. Marion Farouk Sluglett, Peter Sluglett. 19 cilt. İstanbul, 1999. s. 95-99.
[4] Nissen, Hans J ve Peter Heine. From Mesopotamia to Iraq: A Concise History. Çev., Hans J. Nissen. Chicago ve London: The University of Chicago Press, 2009, s.148-155
[5] Er,Rahmi. “ Bedr Şâkir es-Seyyâb ve Yağmurun Türküsü”. LITTERA, Ankara 2006, Cilt: XVIII, s.95-106.
[6] Ghareeb, Edmund A. Historical Dictionary of Iraq. USA: Scarecrow Press, Inc., 2004, s.3.
[7] عبدالباسط محمد الزيود، ظاهر محمد الزواهرة. "دلالات اللون في شعر بدر شاكر السياب ديوان (أنشودة المطر نموذجاً)". العلوم الإنسانية والاجتماعية. المجلّد 41 ، العدد 2, 2014.
[8] نور معرفة الجنة. "قصيدة انشودة المطر لبدر شاكر السياب دراسة تحليلية لطبقات القواعد البنيوية لرومان إنجردين", بحث جامعي, جامعة مولانا مالك إبراهيم الإسلامية الحكومية مالانج, 2017
