Bürokratik Hayatın Gölgesinde Yazılan Romantik Bir Şiir: Mahmud Sami el-Barudi’nin “Ruhum Senindir” Adlı Kasidesi
19. yüzyıl Mısır’ında vali, bakan, hükümet başkanı gibi önemli görevleri üstlenmesiyle ülke siyasetinde etkili bir isim olan Mahmûd Sâmî el-Bârûdî (مَحْمُود سَامِي الْبَارُودِي), aynı zamanda Arap şiirinde Neo-Klasisizm akımını başlatan ve döneme damgasını vuran önemli bir şairdir. Bârûdî, şiirin basit kelimelerle kaleme alınmasını ve açık bir üsluba sahip olmasını savunmuştur. Şiirlerinde aşk, nesep, gurur, vatan gibi temalar hakim olsa da şiirde tek bir temaya bağlı kalmamış, bu şiirinde de görüleceği gibi konu geçişlerine yer vermiştir. “Kılıç ve kalemin efendisi" (رَبُّ السَّيْفِ وَالْقَلَم) lakabıyla bilinen şairin aşk acısı, sevgiliye duyulan özlem gibi konuları barındıran, aynı zamanda hayata dair bazı nasihatler de sunan “Ruhum Senindir"(لَكَ رُوحِي) adlı kasidesini ve Türkçe çevirisini yazımızda bulabilirsiniz. [1]
Önce Şiir
لَكَ رُوحِي
Senindir Ruhum
لَكَ رُوحِي فَاصْنَعْ بِهَا مَا تَشَاءُ
فَهْيَ مِنِّي لِنَاظِرَيْكَ فِدَاءُ
Senindir, dilediğini yap ruhuma
Feda olsun gözlerinin uğruna
لَا تَكِلْنِي إِلَى الصُّدُودِ فَحَسْبِي
لَوْعَةٌ لَا تُقِلُّهَا الْأَحْشَاءُ
Yokluğunla beni bir başıma bırakma
Yüreklerin dayanamayacağı bu acı kafi bana
أَنَا وَاللهِ مُنْذُ غِبْتَ عَلِيلٌ
لَيْسَ لِي غَيْرَ أَنْ أَرَاكَ دَوَاءُ
Vallahi gidişinle tutuldum bir hastalığa
Dermanım da yok, seni görmekten başka
كَيْفَ أُرْوِي غَلِيلَ قَلْبِي وَلَمْ يَبْـ
ـقَ لِعَيْنِي مِنْ بَعْدِ هَجْرِكَ مَاءُ
Kalbimin susuzluğunu nasıl gidereyim
Kalmamışken gözlerimin nemi, ayrılığından sonra
فَتَرَفَّقْ بِمُهْجَةٍ شَفَّهَا الْوَجْـ
ـدُ وَعَيْنٍ أَخْنَى عَلَيْهَا الْبُكَاءُ
Merhamet et bu cana, zayıf düşürdü onu sevda
Ve acı şu gözlere, harap oldular gözyaşlarıyla
أَنَا رَاضٍ بِنَظْرَةٍ مِنْكَ تَشْفِي
بَرْحَ قَلْبٍ هَاجَتْ بِهِ الْأَدْوَاءُ
Senin tek bir bakışına razıyım, şifa veren
Hastalıkların üşüştüğü kalbimin azabına
نَظْرَةٌ رُبَّمَا أَمَاتَتْ وَأَحْيَتْ
وَمِنَ الْخَمْرِعِلَّةٌ وَشِفَاءُ
Öyle bir bakış ki belki öldürür belki diriltir
İçkide bulunur hem illet, hem de şifa
لَا تَخَلْ نَمَّةَ الْوُشَاةِ صَلَاحاً
فَهْيَ دَاءٌ تَدْوَى بِهِ الْحَوْبَاءُ
İyilik sanma dedikoducuların sözlerini
Canı perişan eden bir hastalıktır aslında
وَمِنَ النَّاسِ مَنْ تَرَاهُ سَلِيماً
وَبِهِ لِلْحُقُودِ دَاءٌ عَيَاءُ
Kimi insanları sıhhatli zannedersin
Kinleri onlarda dermansız bir hastalıktır oysa
فَاحْذَرِ النَّاسَ مَا اسْتَطَعْتَ فَإِنَّ النَّـ
ـاسَ إِلاَّ أَقَلَّهُمْ أَعْدَاءُ
Gücün yettiğince insanlardan sakın
Hepsi düşmandır çünkü, pek azı müstesna
وَاخْتَبِرْنِي تَجِدْ صَدِيقاً حَمِيماً
لَمْ تُغَيِّرْ وِدَادَهُ الْأَهْوَاءُ
Beni dene, samimi bir dost bulursun
Arzuları zedelemez sevgisini
صَادِقاً فِي الَّذِي يَقُولُ وَإِنْ ضَا
قَتْ عَلَيْهِ بِرُحْبِهَا الدَّهْنَاءُ
Sadıktır söylediklerinde; dar gelse de
Tüm enginliğine rağmen ona sahra
Şiir Notları
Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Kimdir?
Mahmûd Sâmî el-Bârûdî Kahire’de varlıklı bir ailenin çocuğu olarak 1839 yılında dünyaya gelmiştir. “Bârûdî” nisbesiyle anılmasının sebebi ise dedesinin Îtâyü’l-Bârûd denilen küçük bir kasabada yaşaması ve aileye mensup bazı büyüklerin burada muhtarlık gibi önemli konumlarda görev almasıdır. Dönemin Mısır’ında siyasi ve askeri olarak önemli roller üstlenen Bârûdî, sırasıyla albay ve tuğgeneral rütbelerine sahip olmuş; 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda ise Mısır’dan gelen kuvvetlerde kumandan olarak görev almıştır. Bu savaşta gösterdiği başarı neticesinde Mısır’a döndüğünde tümgeneral ünvanına layık görülmüştür. [2]
Bârûdî askeri sahadaki başarılarının yanı sıra dönemin Mısır siyasetinde de aktif rol oynamış, özellikle 1879-1882 yılları arasında önemli idari ve siyasi görevlere getirilmiştir. Şarkıye valiliği ile göreve başlamasının ardından Kahire valiliğine, daha sonra ise Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti’ne bakan olarak tayin edilmiştir. Milliyetçi bir ideolojiyi benimseyen şair, “Mısır Mısırlılarındır” ilkesiyle yabancılara karşı orduda ayaklanma başlatan Urâbî Paşa’yı desteklemiş ve isyanda aktif rol almıştır. Ne var ki isyanın bastırılmasının ardından sürgünle cezalandırılmış, uzun yıllarını gönderildiği Seylan adasında geçirmiştir. 1900 yılında affedilerek ülkesine dönen şair, 1904 yılında Kahire’de vefat etmiştir. [3]
el-Bârûdî, modern Arap şiirinin öncüsü ve eski şiirin halkı ilgilendiren yeniliklerle canlandırılmasını temel alan Neo-Klasik şiir ekolünün kurucusu kabul edilmektedir. Siyasi ve askeri kişiliğinin yanı sıra Arap şiirine yeniden can verme gibi bir misyonu üstlendiği için “kılıç ve kalemin efendisi” anlamına gelen “رَبُّ السَّيْفِ وَالْقَلَم” lakabıyla anılmıştır. [4] Şair her ne kadar Türk ve Fars edebiyatına hakim olsa da nahiv, aruz, kafiye, bedî gibi ilimlerin eğitimini almamış, şiir yeteneğini anne tarafından kazandığını ifade ederek adeta doğuştan gelen bir yeteneğe sahip olduğunu ikrar etmiştir. Güçlü ve zengin üslubu klasik şiirden alarak gelenekle olan bağını sürdürmüş, güncel meseleleri şiire harmanlayarak ise özgün ve modern bir çizgi yakalamıştır. Şairin benimsediği eski Arap şiirini yeniden ihya etme anlayışı, modern Arap şiirinde görülen yenilikçi akımın ilk örneğini teşkil etmektedir. el-Barudi’nin öncülüğünü yaptığı bu Neo-Klasik şiir akımı, diğer bir ifadeyle İhya ekolü, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın ilk çeyreği arasındaki döneme damgasını vurmuştur. [5]
Çeviri Notları
- الْأَحْشَاء: Yürek olarak çevirdiğimiz ve الْحَشَا kelimesinin çoğulu olan bu kelime, genel olarak iç organları ifade etmek için de kullanılmaktadır.
- أَخْنَى عَلَيْهَا الْبُكاء: Kalıp halinde kullanılan bu ifadenin “zaman / الدَّهْر” kelimesiyle kullanımı yaygın olup “zamanın (kişiye) zalim davranması أَخْنَى عَلَيْهِ الدَّهْرُ” anlamına gelmektedir. Burada ise gözyaşı ile kullanıldığından “gözyaşlarının harap ettiği” şeklinde bir çeviri tercih edilmiştir.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
el-Bârûdî, M. S. (1998). Dîvânu’l-Bârûdî, thk. Ali el-Jârem ve Muhammed Şefik Mʿaruf. Beyrut: Dâru’l-ʿAvda, 47-48.
[1] Dayf, Ş. (1964). el-Bârûdî Râidüş-şiiri’l-hadîs. Kahire: Dâru’l-Mʿaârif.
[2], [3] Karaarslan, N. Ü. (1992). Bârûdî. TDV İslam Ansiklopedisi, 5, 90-91.
[4], [5]Göçemen, Y. (2020). Mahmud Sâmî el-Bârûdî’nin Şiirinde Özlem. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 167-202.
Kapak Görseli:
Paul Gaugui / Gauguin Bouquets et céramique sur une commode (1886)
