Ebu Talib’in Lamiyye Şiiri ve Türkçe Çevirisi [1/3]
Peygamber Efendimiz’in amcası Ebû Tâlib’e (أَبُو طَالِب) ait olan Lâmiyye (اللاَّمِيَّة) şiiri; Kureyşlilerin Ebû Tâlib’den, Efendimiz’in kendilerine teslimini istemeleri üzerine söylenmiştir. Kureyşlilerle Ebû Tâlib arasında cereyan eden bu tartışmalar siyer kitaplarında detaylı olarak aktarılsa da bu şiirin hem bu tartışmanın edebi bir yansıması olması, hem de olaya dair ilave bilgiler içermesiyle özel bir yere sahip olduğu söylenebilir. Şiirden ayrıca dönemin yaygın inanç unsurları ve yemin çeşitlerine dair bilgilere ulaştığımız gibi, hac mevsimlerine dair betimlemelere de rastlamaktayız.
Bütün bu hususların yanı sıra şairin Efendimiz’in amcası Ebû Tâlib olmasını da göz önünde bulundurunca önemli ve özgün bir şiirle karşı karşıya olduğumuzu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu kısa girişi bir anekdotla noktalayalım; hicri 8. asır alimlerinden meşhur muhaddis, müfessir ve tarihçi İbn Kesîr, bu şiirin “Muallakât şiirlerinden üstün” olduğunu ifade etmektedir. [1] Bu görüş tartışmaya açık olsa da, bizlere bu şiirin Muallakât’la kıyaslanacak kadar öne çıktığını göstermesi açısından önemlidir.
Önce Şiir
لَامِيَّةُ أَبِي طَالِب
Ebû Tâlib’in Lâmiyye’si
خَلِيلَيَّ مَا أُذْنِي لِأَوَّلِ عَاذِلٍ
بِصَغْوَاءَ فِي حَقٍّ وَلَا عِنْدَ باَطِلِ
Dostlarım, kulak verecek değilim her azarlayıcıya
Haklı veya haksız olduğum zamanlarda
خَلِيلَيَّ إِنَّ الرَّأْيَ لَيْسَ بِشِرْكَةٍ
وَلَا نَهْنَهٍ عِنْدَ الْأُمُورِ الْبَلَابِلِ
Dostlarım, büyük ve ciddi işlerde karar
Ne ortaklaşa alınır, ne de tereddütle
وَلَمَّا رَأَيْتُ الْقَوْمَ لاَ وُدَّ عِنْدَهُمْ
وَقَدْ قَطَّعُوا كُلَّ الْعُرَى وَالْوَسَائِلِ
Görünce onlarda bize karşı dostluk emaresi olmadığını
Aramızdaki tüm bağları kopardıklarını
وَقَدْ صَارَحُونَا بِالْعَدَاوَةِ وَالْأَذَى
وَقَدْ طَاوَعُوا أَمْرَ الْعَدُوِّ الْمُزَايِلِ
Düşmanlıklarını, eziyetlerini aşikarane ettiklerini
Bize yapacaklarını azılı düşmana sorar olduklarını
وَقَدْ حَالَفُوا قَوْماً عَلَيْنَا أَظِنَّةً
يَعَضُّونَ غَيْظاً خَلْفَنَا بِالْأَنَامِلِ
Ve görünce bize karşı ittifak kurduklarını
O güvenilmez, hasedinden çatlayan toplulukla
صَبَرْتُ لَهُم نَفْسِي بِسَمْرَاءَ سَمْحَةٍ
وَأَبْيَضَ عَضْبٍ مِنْ تُرَاثِ الْمَقَاوِلِ
Durdum karşılarına, alıp mızrağımı
Kuşandım ecdad yadigarı kılıcımı
وَأَحْضَرْتُ عِنْدَ الْبَيْتِ رَهْطِي وَإِخْوَتِي
وَأَمْسَكْتُ مِنْ أَثْوَابِهِ بِالْوَصَائِلِ
Topladım yakınlarımı Kabe önünde
Tutundum da onun Yemenî örtüsünde
قِيَاماً مَعاً مُسْتَقْبِلِينَ رِتَاجَهُ
لَدَى حَيْثُ يَقْضِي نُسْكَهُ كُلُّ نَافِلِ
Birlikte yöneldik o Beyt’in kapısına
Halkın haccını eda ettiği mekana
وَحَيْثُ يُنِيخُ الْأَشْعَرُونَ رِكَابَهُمْ
بِمُفْضَى السُّيُولِ مِنْ إِسَافٍ وَنَائِلِ
Hacıların bineklerini çöktürdükleri,
Sellerin toplanıp aktığı yere, İsâf ve Nâ’ile arasına
مُوَسَّمَةَ الْأَعْضَادِ أَوْ قَصَرَاتِهَا
مُخَيَّسَةً بًيْنَ السَّدِيسِ وَبَازِلِ
O binekler ki; bacaklarından, boyunlarından damgalanmış
Altısını doldurandan diş çıkaran develere kadar hepsi eğitilmiş
تَرَى الْوَدْعَ فِيهَا وَالرُّخَامَ وَزِينَةً
بِأَعْنَاقِهَا مَعْقُودَةً كَالْعَثَاكِلِ
Boncuk, mermer taşı ve süsler boyunlarından öyle sarkar ki
Hurma salkımlarının ağaçtan sarkışı misali
أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ مِنْ كُلِّ طَاعِنٍ
عَلَيْنَا بِسُوءٍ أَوْ مُلِحٍّ بِبَاطِلِ
Sığındım Allah’a her bize kötü iftira atandan
Ya da batılda ısrar edenden
وَمِنْ كَاشِحٍ يَسْعَى لَنَا بِمَعِيبَةٍ
وَمِنْ مُلْحِقٍ فِي الدِّينِ مَا لَمْ نُحَاوِلِ
Hem dahi bizim ayıbımızı yakalamaya çalışan düşmandan
Yahut inancımız hakkında içinde olmadığımız haller isnad edenden
وَثَوْرٍ وَمَنْ أَرْسَى ثَبِيراً مَكَانَهُ
وَرَاقٍ لِبِرٍّ فِي حِرَاءٍ وَنَازِلِ
Sevr’e, Sebîr dağını yaratana
Hirâ Dağı’nı tırmanıp inene sığınırım
وَبِالْبَيْتِ رُكْنِ الْبَيْتِ مِنْ بَطْنِ مَكَّةٍ
وَبِاللهِ إِنَّ اللهَ لَيْسَ بِغَافِلِ
Mekke vadisindeki Beyt’in rüknüne
Hem Allah’a sığınırım, zira Allah olanlara şahittir
وَبِالْحَجَرِ الْمُسْوَدِّ إِذْ يَمْسَحُونَهُ
إِذَا اكْتَنَفُوهُ بِالضُّحَى وَالْأَصَائِلِ
Ve o sabah akşam etrafını sarıp
El, yüz sürdükleri Hacer-i esved'e
وَمَوْطِئِ إِبْرَاهِيمَ فِي الصَّخْرِ رَطْبَةً
عَلى قَدَمَيْهِ حَافِياً غَيْرَ نَاعِلِ
İbrahim’in yalın ayak durduğu
O yumuşak kayalığa sığınırım
وَأَشْوَاطٍ بَيْنَ الْمَرْوَتَيْنِ إِلَى الصَّفَا
وَمَا فِيهِمَا مِنْ صُورَةٍ وَتَمَاثِلِ
Safa ve Merve arasındaki mes’âya
Ve oradaki tasvir ve sanemlere sığınırım
وَمَنْ حَجَّ بَيْتَ اللهِ مِنْ كُلِّ رَاكِبٍ
وَمِنْ كُلِّ ذِي نَذْرٍ وَمِنْ كُلِّ رَاجِلِ
Beytullah’a binek üzere hac edenlere
Adak adamışlara ve yayan yol alanlara sığınırım
وَبِالْمَشْعَرِ الْأَقْصَى إِذَا عَمَدُوا لَهُ
إِلَالٍ إِلَى مُفْضَى الشِّرَاجِ الْقَوَابِلِ
Hacıların akın ede ede
İlâl’den derelere kadar doldurup taşırdıkları vakfe yerine sığınırım
وَتَوْقَافِهِمْ فَوْقَ الْجِبَالِ عَشِيَّةً
يُقِيمُونَ بِالْأَيْدِي صُدُورَ الرَّوَاحِلِ
Sığınırım akşam dağ tepelerinde
Bineklerin sırtında bekleşmelerine
وَلَيْلَةِ جَمْعٍ وَالْمَنَازِلِ مِنْ مِنَى
وَمَا فَوْقَهَا مِنْ حُرْمَةٍ وَمَنَازِلِ
Müzdelife gecesine, Minâ menzillerine
Ve oradaki mekanların hürmetine sığınırım
وَجَمْعٍ إِذَا مَا الْمُقْرَبَاتُ أَجَزْنَهُ
سِرَاعاً كَمَا يَخْرُجْنَ مِنْ وَقْعِ وَابِلِ
Sığınırım soylu atların koştuğu Müzdelife'ye
Yağmurdan kaçarcasına seğirttikleri o mevkiye
وَبِالْجَمْرَةِ الْكُبْرَى إِذَا صَمَدُوا لَهَا
يَؤُمُّونَ قَذْفاً رَأْسَهَا بِالْجَنَادِلِ
Sığınırım Cemre-i Kübrâ’ya, ki şeytan orada
Başına vurulur irili ufaklı taşlarla
وَكِنْدَةَ إِذْ هُمْ بِالْحِصَابِ عَشِيَّةً
تُجِيزُ بِهِم حُجَّاجُ بَكْرِ بْنِ وَائِلِ
Akşam vakti şeytan taşlama yerinde bulunan
Bekir b. Vail hacılarının hacılarıyla beraber geçen Kinde’ye sığınırım
حَلِيفَانِ شَدَّا عَقْدَ مَا اجْتَمَعَا لَهُ
وَرَدَّا عَلَيْهِ عَاطِفَاتِ الْوَسَائِلِ
Ki o ikisi de ahitlerine sadık müttefiklerdi
Bu ittifaklarının gereğini de yerine getirmişlerdi
وَحَطْمِهمُ سُمْرَ الرِّمَاحِ مَعَ الظُّبَا
وَإِنْفَاذِهِم مَا يَتَّقِي كُلُّ نَابِلِ
O iki müttefikin de mızraklarlarla isabet etmeleri
Okçuların çekindiği hedefleri isabet edişlerine sığınırım
وَمَشْيِهِم حَوْلَ الْبِسَالِ وَسَرْحِهِ
وَشِبْرِقِهِ وَخْدَ النَّعَامِ الْجَوَافِلِ
Acı suyun ve dikenli ağaçların kenarından,
Hızlı deve kuşları gibi geçmelerine sığınırım
فَهَلْ بَعْدَ هَذَا مِنْ مَعَاذٍ لِعَائِذٍ
وَهَلْ مِنْ مُعِيذٍ يَتَّقِي اللهَ عَادِلِ
Başka bir sığınak kaldı mı sığınan kimse için?
Var mı adaletli bir hâmî, Allah'tan korkan biri?
يُطَاعُ بِنَا الْأَعْدَا وَوَدُّوا لَوْ أَنَّنَا
تُسَدُّ بِنَا أَبْوَابُ تُرْكٍ وَكاَبُلِ
Bizim hakkımızda düşmanın fikrini alır onlar
Aslında Türk ve Kâbil sınırlarına kadar dayanmamızı isterlerler
Şiir Notları
1) Ebû Tâlib Kimdir?
Hz. Peygamber’in amcası Ebû Tâlib (أَبُو طَالِب), malum olduğu üzere Mekke’nin en soylu ailelerinden biri olan Benî Haşim’de doğmuş ve yetişmiştir. Ebû Tâlib lakabıyla bilinse de, asıl ismi hususunda tarihçiler ihtilaf etmiştir. Kimileri isminin Ebû Tâlib olduğunu söylese de, babası Abdülmuttalib’in vasiyetinde geçtiği üzere isminin Abdümenaf olduğu görüşü daha fazla kabul görmüştür. Efendimiz’den 35 yaş büyük olduğuna dair rivayet baz alınırsa hicretten 88 yıl önce doğduğu söylenebilir.
Ebû Tâlib, babası Abdülmuttalib vefat ettikten sonra yeğeni Hz. Peygamber’e sahip çıkmış ve onu yetiştirmiştir. Efendimiz’e özel muhabbetiyle bilinen Ebû Tâlib; onu öz evlatlarından dahi çok sevmiş ve öncelemiştir. Nübüvvet sonrasında da bu sevgi ve muhabbetini esirgemeyen Ebû Tâlib, İslam’ı kabul etmese de Efendimiz’e sahip çıkmış, hatta oğulları Cafer ve Ali’ye Efendimiz’le beraber namaz kılmalarını emretmiştir. Bununla da yetinmemiş, Efendimizi Kureyş’e karşı desteklemiş ve korumuştur ve bu duruşundan dolayı çok defa eziyete maruz kalmıştır. [2]
Bugün ele aldığımız şiir, bu süreçte yazılmıştır. Şiirin içeriğinden de anlaşılacağı üzere Ebû Tâlib, Efendimiz’i korumaktan geri durmayacağını vurgulamış ve Kureyşlilerin Arap örf ve adetlerine yakışmayan çirkinliklerine de değinmiştir.
Lamiyye’nin yanı sıra birçok şiiri olmakla beraber, Ebû Tâlib hitabetiyle de tanınmıştı. Fatıma b. Esed’le evlenmeden önce kız isteme töreninde yaptığı konuşma, bu hitabet yeteneğini gösterir niteliktedir.
Hicretten 3 yıl önce vefat eden Ebû Tâlib, ölüm döşeğindeyken Efendimiz’in ona İslam’ı kabul etme telkinine cevaben: “Ey yeğenim! Vallahi sırf seni mutlu etmek için bile bu sözü (kelime-i şehadeti) söylerdim, lakin aşiretimize laf gelsin istemem. İnsanlara ‘Ebu Tâlib ölüm korkusuyla kelime-i şehadeti söyledi’ dedirtmem.” demiştir. Bazı rivayetlerde ölmeden önce son anda ağzını oynattığını, başında bulunan ve o dönem henüz İslam’a girmeyen Hz. Abbâs’ın, onun şehadetini işittiği, Hz. Abbas’ın bu durumu Efendimiz’e aktardığı ve Efendimiz’in “Ben işitmedim” dediği nakledilse de daha sahih rivayetlerde Efendimiz’in cenazesini kılmadığı ve daha sonra Ebû Tâlib’in cehennem ehlinden olduğunu söylediği nakledilir. Bu rivayetlerin ışığında Ebû Tâlib’in, Efendimiz’i koruması ve dinini tebliğ etmesini sağlamasına rağmen kendisinin kati surette Müslüman olmadığı söylenebilir. [3]
2) Şair Bize Ne Anlatıyor?
"Akşam vakti şeytan taşlama yerinde bulunan / Bekir b. Vail hacılarının hacılarıyla beraber geçen Kinde’ye sığınırım / Ki o ikisi de ahitlerine sadık müttefiklerdi / Bu ittifaklarının gereğini de yerine getirmişlerdi"
Kinde kabilesinin Kureyş ile akrabalığı uzaktır. Zira Kinde Kahtan boyundan gelmektedir. Kureyş’in ise soyu Adnan’a dayanır. Buradan şairin akrabalığı çok uzak olan Kinde kabilesine sığındığını söylerken aynı zamanda öz kardeşlerinin ve kabilesinin ona karşı koyduğu mesafeyi ifade ettiği söylenebilir. Keza Bekr b. Vâil kabilesi de Kureyşle Nizar b. Maad. b. Adnan’da birleşmektedir, bir anlamda o da çok uzaktan akrabadır. Şairin; bu iki kabilenin ittifakını zikrederken Kureyşlilerin ona karşı durduklarına işaret ettiği söylenebilir.
Çeviri Notları
- وَأَبْيَضَ عَضْبٍ مِنْ تُرَاثِ الْمَقَاوِلِ: Beyitte geçen المَقَاوِل kelimesi, Yemen kralları soyuna verilen isimdir. Nasıl İran hükümdarına Kisra, Bizans hükümdarına Kayser, Mısır hükümdarına Mukavkıs lakabı verilmişse Yemen hükümdarına da Kayl denmekteydi.
- الْأَشْعَرُون: Şiirde “hacı” olarak çevirdiğimiz tabir aslında “saçlılar, saçını kesmeyenler veya saçı uzun olanlar” anlamlarına gelse de burada kastedilen hacılardır. Zira hacılar da ihramdan çıkmadan önce saçlarını kesmezler.
- İsâf ve Nâ’ile: O dönemde Kabe’de bulunan iki put ismidir.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Ebû Tâlib, A. (1994). ed-Dîvân. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabi.
İbn Hişâm, A. (1955). es-Sîretü’n-Nebeviyye. Kâhire: Matba’atu Mustafa el-Bâbi el-Halebi.
İbn Kesîr, İ. (1997). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Kâhire: Mekteb Hecer.
Süheylî. (1914). er-Rafvü’l-ünüf. Kâhire: Matba’atu’l-Cemâliyye.
[1], [3] İbn Kesîr, İ. (1997). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Kâhire: Mekteb Hecer.
[2] Ebû Tâlib, A. (1994). ed-Dîvân. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabi.
