İbn Zureyk el-Bağdadi'nin Ayniyye'sinin Son Kısmı ve Türkçe Çevirisi [2/2]
İbn Zureyk el-Bağdâdî (ابن زريق البغدادي) şüphesiz, günümüze ulaşan tek kasidesi Lâ Tazulîhi (لاَ تَعْذُلِيه) ile Arap edebiyatına ismini kazımış, Abbâsi döneminin en önemli şairlerinden biridir. Geçimini sağlayacak rızkı bulmak ümidiyle gittiği Endülüs’te dilediğini bulamayan şairin, kederinden düştüğü hasta yatağında kaleme aldığı kasidesi, diğer bir adıyla “Ayniyye’si’’ vefatından sonra ün kazanmıştır.
İbn Zureyk’in eşiğinde durduğu ölüme çaresizce yol alırken kaleme aldığı ve gurbet, hasret ve vuslat kavramlarını irdelediği şiirinin son kısmını sizler için derledik.
Henüz Okumadıysanız:
Şiirin ilk kısmı
Önce Şiir
عَيْنِيَّةُ ابْنِ زُرَيق الْبَغْدَادِي
İbn Zureyk el-Bağdâdi’nin Ayniyyesi [2/2]
لاَ أَكْذِبُ اللهَ ثَوْبُ الْعُذْرِ مُنْخَرِقٌ
عَنِّي بِفُرقَتِهِ لَكِنْ أُرَقِّعُهُ
Yalan yok, mazaret gömleğim paramparça
Hicran ile; ancak vuruyorum ona yama
إِنِّي أُوَسِّعُ عُذْرِي فِي جِنَايَتِهِ
بِالْبَيْنِ عَنْهُ وَقَلْبِي لاَ يُوَسِّعُهُ
Pelesenk ediyorum dilime özrü, firkat-i yar kabahatimden
Bahaneye ise kalbim razı gelmiyorken
أُعْطِيْتُ مُلْكاً فَلَمْ أُحْسِنْ سِيَاسَتَهُ
كَذَاكَ مَنْ لاَ يَسُوسُ الْمُلْكَ يُخْلَعُهُ
Mülke eriştim ancak yönetemedim gereğiyle
Mülk elinden alınır her kim onu yönetemezse
وَمَنْ غَدَا لاَبِساً ثَوْبَ النَّعِيمِ بِلاَ
شُكْرِ اْلإِلَهِ فَعَنْهُ اللهُ يَنْزَعُهُ
Nimet libasını Allah’a şükretmeksizin taşıyanı ise
Allah muhtaç edecektir o nimetlere
اِعْتَضْتُ عَنْ وَجْهِ خِلِّي بَعْدَ فُرْقَتِهِ
كَأْساً أُجَرَّعُ مِنْهَا مَا أُجَرَّعُهُ
Ayrılığın ardından sevgilinin çehresini
Değiştim yudum yudum içirildiğim o kadehle
كَمْ قَائِلٍ لِيَ: ذَنْبُ الْبَيْنِ قُلْتُ لَهُ
اَلذَّنْبُ وَالله ذَنْبِي لَسْتُ أَدْفَعُهُ
Nicesi bana suçun ayrılmaktı diyor
Dedim ki; kabahatli benim, değilim inkar ediyor
هَلاَّ أَقَمْتُ فَكَانَ الرُّشْدُ أَجْمَعُهُ
لَوْ أَنَّنِي يَوْمَ بَانَ الرُّشْدُ أَتْبَعُهُ
İsabetli kararlar veriyorken neden sanki kalmadım
Keşke hakikat ayan olduğunda izince gitseydim
إِنِّي لَأَقْطَعُ أَيَّامِي وَأُنْفِذُهَا
بِحَسْرَةٍ مِنْهُ فِي قَلْبِي تُقَطِّعُهُ
Günlerimi geçiriyorum tüketerek ona hasretle
Hasret ki kalbimi parçalıyor pare pare
بِمَنْ إِذَا هَجَعَ النُّوَّامُ بِتُّ لَهُ
بِلَوْعَةٍ مِنْهُ لَيْلِي لَسْتُ أَهْجَعُهُ
Ondandır uyuyanlar güzelce uyku çekerken ben geceliyorum
Istırabımdan da gecemi uykusuz geçiriyorum
لاَ يَطْمَئِنُّ لِجَنْبِي مَضْجَعٌ وَكَذَا
لاَ يَطْمَئِنُّ لَهُ مُذْ بِنْتُ مَضْجَعُهُ
Bedenim rahata ermiyor dönüp duruyorum yatağımda
O da dönüp duruyor yatağında ayrıldığımdan beri keza
مَا كُنْتُ أَحْسِبُ أَنَّ الدَّهْرَ يَفْجَعُنِي
بِهِ وَلاَ أَنَّ بِي الْأَيَّامَ تَفْجَعُهُ
Perişan edeceğini düşünmemiştim zamanın beni onunla
Ne de günlerin ona acı vereceğini benimle
حَتَّى جَرَى الدَّهْرُ فِيمَا بَيْنَنَا بِيَدٍ
عَسْرَاءَ تَمْنَعُنِي حَظِّي وَتَمْنَعُهُ
Ta ki kader aramızı uğursuz bir el ile açtı
Sonunda vuslatı ikimize de haram kıldı
بِاللهِ يَا مَنْزِلَ الْقَصْفِ الَّذِي دَرَسَتْ
آثارهُ وَعَفَتْ مُذْ غِبْتُ أَرْبُعُ
Ey izi silinen neşe diyarı
Unutuldun etrafından kaybolup gittiğimden beri
هَلِ الزَّمَانُ مُعِيدٌ فِيكَ لَذَّتَنَا
أَمِ اللَّيَالِي الَّتِي أَمْضَتْهُ تُرْجِعُهُ
Söyle, zaman mı sana neşeli günlerimizi geri getirecek;
yoksa o zamanın üzerinde akıp gittiği geceler mi?
فِي ذِمَّةِ الله مَنْ أصبَحْتَ مَنْزِلَهُ
وَجَادَ غَيْثٌ عَلَى مَغْدَاكَ يُمْرِعُهُ
Kimin meskeni Allah’a emanet olursa
Yağmur bereketiyle cömert davranır ona
مَنْ عِنْدَهُ لِيَ عَهْدٌ لاَ يُضَيِّعُهُ
كَمَا لَهُ عَهْدُ صِدْقٍ لاَ أُضَيِّعُهُ
Bana söz veren sözünden caymıyor
Benim de ona samimi bir sözüm var, caymıyorum
وَمَنْ يُصَدِّعُ قَلْبِي ذِكْرُهُ وَإِذَا
جَرَى عَلَى قَلْبِهِ ذِكْرِي يُصَدِّعُهُ
Ve kimin hatırası kalbimi ağrıtıyorsa
Öyledir ki kalbini sızlatıyordur hatıram da
لَأَصْبِرَنَّ لِدَهْرٍ لاَ يُمَتِّعُنِي
بِهِ وَلاَ بِيَ فِي حَالٍ يُمَتِّعُهُ
Sabredeceğim beni onunla mutlu kılmayan kadere
Onu da benimle mutlu kılmayan aynı şekilde
عِلْماً بِأَنَّ اصْطِبَارِي مُعْقِبٌ فَرَجاً
وَأَضْيَقُ الْأَمْرِ إِنْ فَكَّرْتَ أَوْسَعُهُ
Ki sabrımın neticesi selamet biliyorum
Nitekim en cefalı hal düşündüğünde en ferahıdır
عَلَّ اللَّيَالِي الَّتِي أَضْنَتْ بِفُرْقَتِنَ
جِسْمِي سَتَجْمَعُنِي يَوْماً وَتَجْمَعُهُ
Keşke ayrılığımız ile bedenimi güçten düşüren geceler
Beni bir gün onunla bir araya getirseler
وَإِنْ تَنَلْ أَحَداً مِنَّا مَنِيَّتُهُ
فَمَا الَّذِي بِقَضَاءِ اللهِ يَصْنَعُهُ؟
Ancak ölüm alıp götürürse bizden birini
Allah’ın emri karşısında nedir yapabileceği?
Şiir Notları
1) Şair Bize Ne Anlatıyor?
“Ey izi silinen neşe diyarı / Unutuldun etrafından kaybolup gittiğimden beri / Söyle, zaman sana neşeli günlerimizi geri getirecek mi?”
İbn Zureyk, çok sevdiği memleketi Bağdat’a “neşe diyarı” olarak seslenmektedir. Ki şehri ve halkını eşsiz bulduğu şairin şu ifadeleriyle nakledilir:
ساَفَرْتُ أَبْغِي لِبَغْدَادَ وَسُكَّانِهَا مَثَلاً قَدْ اخْتَرْتُ شَيْئًا دُونَهُ اليَاسُ
[1] هَيْهَاتَ بَغْدَادُ الدُّنْيَا بِأَجْمَعِهَا عِنْدِي وَسُكَّانُ بَغْدَادَ هُم النَّاسُ
Dolaştım Bağdat’a ve halkına bir benzer bulmak için / Ta ki bulduğumu umutsuzluğa yeğledim
Heyhat benim için Bağdat dünyanın tamamı / Bağdat’ın halkı ise insanlardı
Artık gurbet bu neşe diyarının izini okunmaz hale getirmiştir. Ancak şairin hala bir ümidi vardır. Kim bilir belki zaman yahut da birbiri ardına geçip giden geceler memleketinde sevdiği kadınla geçirdiği mutlu günleri ona geri getirir.
“Keşke ayrılığımız ile bedenimi güçten düşüren geceler / Beni bir gün onunla bir araya getirseler / Ancak ölüm alıp götürürse bizden birini / Allah’ın emri karşısında nedir yapabileceği?”
Bir başına ölümü beklerken gerek anlaşılmak gerekse pişmanlıklarını ve acılarını duyurmak gayretiyle kalemine sarılan İbn Zureyk, şiirine eşinden af ve merhamet dileyerek başlamıştı. Gurbete gitmemesi yönündeki ısrarlarını dinlemediği eşine keşkeler sıralamış, kefil olunmuş rızka, dünya hayatının gelir geçerliğine değinmişti. Şiirin son kısmında ise şair iki duygu arasında bir çıkmazdadır; umut ve umutsuzluk. Bir yandan eşiyle tekrar bir araya gelme temennisi içerisindeyken diğer bir yandan ise daimi bir ayrılıktan; ölümden bahseder ve hikmetli bir ifadeyle Allah’ın elinde olan yaşamından çoktan ümidi kestiğini dile getirir.
Çeviri Notları
- لاَ أَكْذِبُ اللهَ:“Yalan yok” olarak çevirdiğimiz bu ifadeye alternatif olarak “yalan söyleyemem Allah’a” ve “Allah var”ı da düşündük.
- فَكَانَ الرُّشْدُ أَجْمَعُهُ: İfadesi tam olarak “rüştün tamamına erişmişken” demek olup, şairin kastının okuyucuğa daha iyi ulaşabilmesi için “isabetli kararlar veriyorken” olarak çevirmeyi uygun bulduk.
- يَنْزَعُهُ عَنْهُ: “Muhtaç etmek” olarak çevirdiğimiz bu ifade “yoksun bırakmak” ve “elinden almak” gibi manalara da gelmektedir.
- أرْبُع: Kelimesinin tekili “رَبْع” ev, mesken, bölge, arazi gibi anlamlara gelmektedir. Şiirde bu ifade “neşe diyarı” olarak tasvir edilen Irak için kullanıldığı için kelimeyi “etrafında” olarak çevirmeyi daha uygun bulduk.
- بِمَنْ: İfadesi bir önceki beytte yer alan “تُقَطِّعُهُ” fiilinin müteallakıdır. Hasret kalbimi onunla parçalara ayırıyor’’ olarak beyti takdir edebiliriz.
- يَد عَسْرَاء: “Sol el” anlamına gelen bu ifadeden kastın “uğursuz bir el” olduğunu düşündük.
- حَظّ: Kelimesinin metinle bağlantılı bir diğer anlamı ise “mutluluk”tur.
- مَغْدَاكَ: Kelimesinde geçen “مَغْدَى” ifadesi “uğrak yer, uğranılan yer” anlamlarına gelmektedir. Biz şiirin akışına uygun olması için “ona” olarak çevirdik.
- لَذَّتَنا: “Ağzımızın tadını” olarak da çevirebileceğimiz bu kelimeyi kastın şairin memleketinde sevdiği kadınla geçirdiği “neşeli günler” olduğunu düşündüğümüz için bu şekilde çevirmeyi tercih ettik.
- عَلَّ اللَّيَالِي الَّتِي أَضْنَتْ بِفُرْقَتِنَا جِسْمِي سَتَجْمَعُنِي يَوْماً وَتَجْمَعُهُ: Şair bu beytinde, şiirin geri kalan bir dizi beytinde de olduğu gibi “bir üsluptan başka bir üsluba intikal etmek veya bir üslubu bırakıp başka bir üsluba geçmek” olarak tanımlanabilen iltifat sanatına yer vermektedir [2]. Beytin ilk kısmında birinci çoğul şahıs ekini (نا) kullanırken ikinci kısımda üçüncü tekil şahısa (ﮫ) geçmektedir.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Hâşîmi, A. (t.y.). Cevâhiru’l-edeb fî Edebîyyât ve İnşâi Luğati’l-Arab. (y.y.), 2, 410-412.
[1] Yüksel, A. (2010, Şubat). Arap Dilinde İltifat Sanatının Tarihi Seyri Üzerine Bir İnceleme, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 63-85.
[2] Snir, R. (2021). “The Eye’s Delight”: Baghdad in Arabic Poetry, Orientalia Suecana, (70), 12-52.
Kapak Görseli:
David Roberts, D. Isle of Graia Gulf of Akabah Arabia Petraea. [1844 ve 1845 yılları arasında yayımlandı] [Fotoğraf] Library of Congress.