Hz. Ali’den Hikmetli Sözler: Zaman, Dostluk ve İlmin Faziletine Dair İki Şiir ve Çevirisi
İslam tarihinde daha çok ilmi ve siyasi kişiliğiyle öne çıkan Hz. Ali fesahatiyle ve üstün hitabet yeteneğiyle de bilinmekte, kaynaklarda yer alan çok sayıda hikmetli söz kendisine nisbet edilmektedir. [1] Bu yazımızda Hz. Ali’ye nisbet edilen divandan ilmin fazileti, zaman ve dostluğa dair iki şiiri okuyabilir, böylece kendisinin şair yönüyle tanışma imkanı bulabilirsiniz.
Önce Şiir
في الأصدقاء والزمن
Zamana ve Dostluğa Dair
تَغَيَّرَتِ الْمَوَدَّةُ وَالْإِخَاءُ
وَقَلَّ الصِّدْقُ وَانْقَطَعَ الرَّجَاءُ
Dostluk ve kardeşlik kalmadı
Doğruluk azaldı, umut tükendi
وَأَسْلَمَنِي الزَّمَانُ إِلَى صَدِيقٍ
كَثِيرِ الْغَدْرِ لَيْسَ لَهُ رِعَاءُ
Hayat beni öyle bir dosta teslim etti ki
Vefasızlığı bol, himayesi görülmemiş
وَرُبَّ أَخٍ وَفَيْتُ لَهُ بِحَقٍّ
وَلَكِنْ لَا يَدُومُ لَهُ وَفَاءُ
Nice ahbaba hakkıyla vefa gösterdim
Ancak çok geçmedi ki vefaları sona erdi
أَخِلّاءٌ إِذَا اسْتَغْنَيْتُ عَنْهُمْ
وَأَعْدَاءٌ إِذَا نَزَلَ الْبَلَاءُ
Onlara muhtaç olmadığımda dost görünürler
Başıma bir bela geldiğinde ise düşman olurlar
يُدِيمُونَ الْمَوَدَّةَ مَا رَأَوْنِي
وَيَبْقَى الْوُدُّ مَا بَقِيَ اللِّقَاءُ
Beni gördükleri müddetçe sevgileri daimdir
Buluştuğumuz sürece muhabbetleri bakidir
وَإِنْ أُغْنِيتُ عَنْ أَحَدٍ قَلَانِي
وَعَاقَبَنِي بِمَا فِيهِ اِكْتِفَاءُ
Ama birine ihtiyacım kalmazsa darılır bana
Ve beni yeteri kadar cezalandırır
سَيُغْنِينِي الَّذِي أَغْنَاهُ عَنِّي
فَلَا فَقْرٌ يَدُومُ وَلَا ثَرَاءُ
Onu benden müstağnî kılan Allah bana da verir istiğnâ
Zira ne fakirlik bakidir ne zenginlik sürer daima
وَكُلُّ مَوَدَّةٍ لِلّهِ تَصْفُو
وَلَا يَصْفُو مَعَ الْفِسْقِ الْإِخَاءُ
Allah için olan her sevgi temizdir
Günahın bulaştığı kardeşlik ise aklanmaz
وَكُلُّ جِرَاحَةٍ فَلَهَا دَوَاءٌ
وَسُوءُ الْخُلْقِ لَيْسَ لَهُ دَوَاءُ
Her yaranın bir ilacı vardır
Kötü ahlaka ise deva bulunmaz
وَلَيْسَ بِدَائِمٍ أَبَداً نَعِيمٌ
كَذَاكَ الْبُؤْسُ لَيْسَ لَهُ بَقَاءُ
Mutluluk sonsuza dek sürmez
Keza dert de ilelebet kalmaz
في فضل العلم
İlmin Faziletine Dair
النَّاسُ مِنْ جِهَةِ التِّمْثَالِ أَكْفَاءُ
أَبُوهُمُ آدَمُ وَالْأُمُّ حَوَّاءُ
İnsanlar görünüş bakımından denktirler
Babaları Âdem, anneleri Havvâ
وَإِنَّمَا أُمَّهَاتُ النَّاسِ أَوْعِيَةٌ
مُسْتَوْدِعَاتٌ وَلِلْأَحْسَابِ آبَاءُ
Anneler içleri doldurulan kaplar gibidir
Babalar ise zürriyeti verir
فَإِنْ يَكُنْ لَهُمُ مِنْ أَصْلِهِمْ شَرَفٌ
يُفَاخِرُونَ بِهِ فَالطِّينُ وَالْمَاءُ
Eğer soylarında övünülecek bir şey varsa
Bu ancak çamur ve su olur
مَا الْفَضْلُ إِلَّا لِأَهْلِ الْعِلْمِ إِنَّهُمُ
عَلَى الْهُدَى لِمَنِ اسْتَهْدَى أَدِلَّاءُ
Sadece ilim ehlinindir fazilet
Onlar doğru yolu arzulayanlara hidayet rehberidirler
وَقِيمَةُ الْمَرْءِ مَا قَدْ كَانَ يُحْسِنُهُ
وَالْجَاهِلُونَ لِأَهْلِ الْعِلْمِ أَعْدَاءُ
İnsanın kadri iyi yaptığı şey kıymetincedir
Cahillerse ilim ehline düşmanlık edenlerdir
فَقُمْ بِعِلْمٍ وَلَا تَطْلُبْ بِهِ بَدَلاً
فَالنَّاسُ مَوْتَى وَأَهْلُ الْعِلْمِ أَحْيَاءُ
Sen ilimle uğraş, karşılık talep etme
İnsanlar ölür, alimlerse yaşamaya devam eder
Şiir Notları
Hz. Ali'ye Nisbet Edilen Divan
Hz. Ali divanı hakkında gerek Türk gerekse Arap edebiyatında birçok çalışma yapılmıştır. Türkiye’de yapılan çalışmaların sonuçları bu divanı Hz. Ali’ye nisbet etmektedir. Bununla birlikte Yaşar Kandemir bu divanın ona ait olmadığını zikretmiştir. Arap dünyasına baktığımızda bu şiirlerin İmâm Şafii’ye, Şerif Murtaza’ya ve kardeşi Şerif Radi’ye ait olduğuna dair iddiaların yanında, Hz. Ali’ye ait olduğu söylemlerini de görmekteyiz. [2] Bu konuda kesin bir kanıya varılamadığından, divanın Arapça şerhlerine bakıldığında kesin olarak Hz. Ali'ye ait olduğu düşünülen şiirlere “İmam Ali dedi”, “Aleyhi’s-Selam dedi”, “Emirü’l Müminîn” dedi gibi dipnotlar düşüldüğünü görmekteyiz. Hz. Ali'ye aidiyeti şüpheli olan şiirler içinse “İmam Ali’ye intisap ediliyor.” gibi ifadelere başvurulmuştur. Tartışmalara son verme isteğiyle divan şarihlerinden Müstakîmzade, şiirlerin güçkü belagatini delil göstererek divanın kesin bir şekilde Hz. Ali’ye ait olduğunu savunmuştur. Zira Hz. Peygamber döneminde şiire verilen önem herkesçe malum bir gerçektir. Bu durumda Hz. Ali’nin şiir yazması, yani divanın kendisine ait olması uzak bir ihtimal değildir. [3]
Çeviri Notları
- تَغَيَّرَت: İlgili beyitte dostluğun ve kardeşliğin değiştiğinden söz edilmektedir. Eski dostluğun ve kardeşliğin artık mevcut olmadığı anlamını vermek adına bu fiili “kalmadı” şeklinde tercüme ettik.
- فَقُمْ بِعِلمٍ: “İlim yapmak, ilmi yerine getirmek” gibi sözlük anlamları olan bu ifadeyi “ilimle uğraşmak” olarak çevirdik.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Ebi Talib, A. (1988). Dîvan-ı Emîri’l-Mü’mînîn İmam Ali bin Ebi Talib, thk. Abdulaziz el-Kerem. (y.y.), 7-8.
[1] Kandemir, M. Y. (1989). Ali. TDV İslâm Ansiklopedisi, 2,375-378.
[2], [3] Şerif, M. A., ve Dayan, S. (2020). Hazreti Ali Divanı Hakkında Yapılan Arapça Çalışmalar. Journal of Research in Turkic Languages, 63-73.
Kapak Görseli:
