Kalemi Kırılan Aşık: Cemilu Buseyne’nin Dâliyyesi (2/2)
Sevgilisi Buseyne’ye nispetle anılan Cemîlu Buseyne (جَمِيلُ بُثَيْنَة) Emevî döneminin önde gelen şairlerinden biri kabul edilir. Özellikle bu devirde ortaya çıkan “Uzrî gazel” türünde telif ettiği kasideleri şöhretini parlatmış ve onu, bu türün temsilcisi haline getirmiştir. Şairin bu isimle anılmasının arkasında yatan hikayeden bahsedecek olursak; Cemîl, rivayetlerde amcasının kızı olduğu söylenen Buseyne’ye küçük yaşlarda aşık olur ve ona gazeller söylemeye başlar. Delikanlı olup da onunla evlenmek istediğinde ise ailesi kızları hakkında gazeller söyleyerek -dönemin âdetince- kendilerini küçük düşüren şairi reddeder ve Buseyne’yi başkasıyla evlendirir. Bu hadise Cemîl’in aşkını melankolik bir boyuta taşırken Buseyne hakkında şiirler yazmasına ve onunla gizlice buluşmasına engel olmaz. Ancak çok geçmeden Buseyne’nin ailesi buluşmaları fark eder ve durumu valiye şikayet eder. Cemil önce ölümle tehdit edilir, vazgeçmeyince hakkında ölüm fermanı verilir. Aşkı için döneminin yargılarına bir süre için kafa tutabilmiş olsa da ısrarcı tavırları böylesi çıkmaz bir durumda ona fayda sağlayamamış ve çareyi memleketi Medine’yi ardında bırakarak Mısır’a gitmekte bulmuştur.
Cemîl’in, Mısır’a yolculuğu öncesi hayatının bu dönemine ve duygularına ışık tuttuğu meşhur Dâliyyesi’nin son kısmını sizler için hazırladık...
Henüz Okumadıysanız:
Yazının ilk kısmı
Önce Şiir
دَالِيَّةُ جَمِيل بُثَيْنَة
Cemil Buseyne'nin Dâliyyesi
...
وَيَحْسَبُ نِسْوَانٌ مِنَ الْجَهْلِ أَنَّنِي
إِذَا جِئْتُ إِيَّاهُنَّ كُنْتُ أُرِيدُ
Kadınlar da sanıyorlar ki bilmediklerinden
Yanlarına varırsam onlardır gönlümden geçen
فَأَقْسِمُ طَرْفِي بَيْنَهُنَّ فَيَسْتَوِي
وَفِي الصَّدْرِ بَوْنٌ بَيْنَهُنَّ بَعِيدُ
Pay ederim gözümün ucunu, aralarında eşit olur
Buseyne’den başkasına yüreğim mesafeli durur
أَلَا لَيْتَ شِعْرِي هَلْ أَبِيتَنَّ لَيْلَةً
بِوَادِي الْقُرَى إِنِّي إِذَنْ لَسَعِيدُ
Bir bilsem kalacak mıyım bir gece Vâdi’l Kurâ’da
Ne mutlu olurdum geceleyebilseydim orada
وَهَلْ أَهْبِطَنْ أَرْضاً تَظَلُّ رِيَاحُهَا
لَهَا بِالثَّنَايَا الْقَاوِيَاتِ وَئِيدُ
Konabilecek miyim hani ıssız tepelerinde
Rüzgarların ıslıklar çaldığı o mevkiye
وَهَلْ أَلْقَيَنْ سُعْدَى مِنَ الدَّهْرِ مَرَّةً
وَمَا رَثَّ مِنْ حَبْلِ الصَّفَاءِ جَدِيدُ
Karşılayacak mıyım bir kere olsun saadeti
Yenilenecek mi yıprandığı yerden saf sevgi ipliği
وَقَدْ تَلْتَقِي الْأَشْتَاتُ بَعْدَ تَفَرُّقٍ
وَقَدْ تُدْرَكُ الْحَاجَاتُ وَهِيَ بَعِيدُ
Parçalar dağılmışsa da, gelebilirler bir araya
İmkânı zor olsa da, erişilebilir arzulara
وَهَلْ أَزْجُرَنْ حَرْفاً عَلَاةً شِمِلَّةً
بِخَرْقٍ تُبَارِيهَا سَوَاهِمُ قُودُ
Kamçılayacak mıyım heybetli, tez bir deveyi
Rüzgarlı arazide cılız ve uysal develerken rakipleri
عَلَى ظَهْرِ مَرْهُوبٍ كَأَنَّ نُشُوزَهُ
إِذَا جَازَ هُلَّاكُ الطَّرِيقِ رُقُودُ
Korku dolu yurdun tepeleri sanki derin uykuda
Yolunu kaybedenler oradan geçtiği sırada
سَبَتْنِي بِعَيْنَيْ جُؤْذُرٍ وَسْطَ رَبْرَبٍ
وَصَدْرٌ كَفَاثُورِ اللُّجَيْنِ وَجِيدُ
Sürünün arasındaki sığırın (iri) gözleri gibi gözleri
Gümüş sini gibi göğsü ve boynu büyüledi beni
تَزِيفُ كَمَا زَافَتْ إِلَى سِلْفَاتِهَا
مُبَاهِيَةٌ طَيَّ الْوِشَاحِ مَيُودُ
Eltilerine kibirle salındığı gibi salınırdı
Kuşağı bağlı; yürüyüşü çalımlı, nazlıydı
إِذَا جِئْتُهَا يَوْماً مِنَ الدَّهْرِ زَائِراً
تَعَرَّضَ مَنْفوضُ الْيَدَيْنِ صَدُودُ
Bir gün ziyaret için gidersem şayet yanına
Bilirim hayırsız (kocası) mani olur bana
يَصُدُّ وَيُغْضِي عَنْ هَوَايَ وَيَجْتَنِي
ذَنُوباً عَلَيْهَا إِنَّهُ لَعَنُودُ
Taş koyar yoluma, sevdamı görmezden gelir
Ona günahlar biçer durur, ne kadar zalimdir
فَأَصْرِمُهَا خَوْفاً كَأَنِّي مُجَانِبٌ
وَيَغْفَلُ عَنّا مَرَّةً فَنَعُودُ
Bir yabancı gibi korkudan uzak dururum ona
Kocası farkına varmayınca ise döneriz neysek ona
وَمَن يُعْطَ فِي الدُّنْيَا قَرِيناً كَمِثْلِهَا
فَذَلِكَ فِي عَيْشِ الْحَيَاةِ رَشِيدُ
Kime nasip olursa onun gibi bir yaren bu alemde
Doğru üzere olur daima ömrünce
يَمُوتُ الْهَوَى مِنِّي إِذَا مَا لَقِيْتُهَا
وَيَحْيَا إِذَا فَارَقْتُهَا فَيَعُودُ
Sevdam onunla buluştuğumda fena bulur
Ondan ayrıldığımda ise dirilir, hayat bulur
يَقُولُونَ جَاهِدْ يَا جَمِيلُ بِغَزْوَةٍ
وَأَيَّ جِهَادٍ غَيْرَهُنَّ أُرِيدُ
Diyorlar ki “Ey Cemil cihad et, savaşa katıl”
Buseyne dışında istediğim hangi cihattır?
لِكُلِّ حَدِيثٍ بَيْنَهُنَّ بَشَاشَةٌ
وَكُلُّ قَتِيلٍ عِنْدَهُنَّ شَهِيدُ
Ki onun her sözü iltifat ve şenliktir
Her ölmüşü ise indinde şehittir
وَأَحْسَنُ أَيّامِي وَأَبْهَجُ عِيشَتِي
إِذَا هِيجَ بِي يَوْماً وَهُنَّ قُعُودُ
En güzel anlarım ve en neşeli hatıralarım ise
O, beni beklerken şevklenmekti özlemiyle
تَذَكَّرْتُ لَيْلَى فَالْفُؤَادُ عَمِيدُ
وَشَطَّتْ نَوَاهَا فَالْمَزَارُ بَعِيدُ
Hatırladım Leylâmı gönlüm yanıp tutuşurken
Uzaklığı katbekat artıp ziyareti artık olanaksızken
عَلِقْتُ الْهَوَى مِنْهَا وَلِيداً فَلَمْ يَزَلْ
إِلَى الْيَوْمِ يَنْمِي حُبُّهَا وَيَزِيدُ
Daha körpe çocuktum tutuldum aşkına
Öyle bir aşk ki bugün dahi demlenip durmakta
فَمَا ذُكِرَ الْخُلّانُ إِلّا ذَكَرْتُهَا
وَلا الْبُخْلُ إِلّا قُلْتُ سَوْفَ تَجُودُ
Ne zaman dostların bahsi geçse onu zikrettim
Cimriliğin lafı geçse “cömertleşecektir” dedim
إِذَا فَكَّرَتْ قَالَتْ قَدْ أَدْرَكْتُ وُدَّهُ
وَمَا ضَرَّنِي بُخْلِي فَكَيْفَ أَجُودُ
O ise düşününce dedi ki “Aşkına ulaştım
Cimriliğim mani olmamışken, nasıl cömert olayım
فَلَوْ تُكْشَفُ الْأَحْشَاءُ صُودِفَ تَحْتهَا
لِبُثْنَةَ حُبٌّ طَارِفٌ وَتَلِيدُ
Göğsüm açılıp da bakılsa karşılaşılır ardında
Buseyne’nin yadigar ve her daim yepyeni aşkıyla
أَلَمْ تَعْلَمِي يَا أُمَّ ذِي الْوَدْعِ أَنَّنِي
أُضَاحِكُ ذِكْرَاكُم وَأَنْتِ صَلُودُ
Bilmez misin Buseyne sen yüz vermesen de
Benim yüzüm seni andıkça gülümser işte
فَهَلْ أَلْقَيَنْ فَرْداً بُثَيْنَةَ لَيْلَةً
تَجُودُ لَنَا مِنْ وُدِّهَا وَنَجُودُ
Yalnız buluşacak mıyım seninle Buseyne söyle
Aşkımızı birbirimize sunacağımız bir gecede
Çeviri Notları
- بِعَيْنَيْ جُؤْذُرٍ وَسْطَ رَبْرَبٍ: “Sürünün arasındaki sığır yavrusunun (iri ve güzel) gözleri gibi gözleriyle” ifadesini şiir formuna uyum sağlaması açısından kısaltmayı uygun bulduk.
- الْوِشَاحِ: "Kuşak" olarak çevirdiğimiz sözcük, "omuz ile bel arasına bağlanan, uzun tek parça kumaş" anlamına gelmektedir.
- أُمَّ ذِي الْوَدَعِ: İfadesinde geçen “اَلْوَدَع” kelimesi “nazardan korumak için çocukların boynuna takılan, denizden çıkarılan beyaz boncuk” anlamına gelmektedir. “أُمَّ ذِي الْوَدَع” ise “boncuklunun annesi” demektir. Çocuğa nazardan koruyan bir çeşit muska takılması, çocuğun güzelliğine ve dolaylı olarak annesinin de güzelliğine işaret olabileceğinden iltifat mesabesinde bir söz olduğunu düşünüyoruz.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Yamut, B. (Ed.) (1934), Divânu Cemîli Buseyne, Beyrut: el-Mektebetü'l-ehliyye.
Kapak Görseli:
Frederick Arthur Bridgman / Sur la côte de Tanger l’Atlantique (1925)