Mütenebbi’yi Dilleriyle Öldürenler: Mütenebbi’nin Nuniyye’si ve Türkçe Çevirisi
Mütenebbî (الْمُتَنَبِّي) Arap edebiyatına ilgi duyan herkesin muhakkak ismini duymuş olduğu, gerek kişiliği gerekse şairliği ile hafızalara kazınan, Abbâsi döneminin en önde gelen şairlerinden biridir. Özellikle Hamdânî Emîri Seyfüddevle’ye yazmış olduğu methiyeler ile ün kazanan Mütenebbî, şairliğinin en parlak dönemini bu zaman diliminde yaşamıştır. Ne var ki hâmîsiyle olan muhabbeti fazla uzun sürmemiş ve tecrübeleri; onu, methiyeler sunduğu Seyfüvdevle’ye hicvetmeye kadar götürmüştür. İşte Mütenebbî hayatının âdetâ dönüm noktası olan bu süreçte sizler için seçmiş olduğumuz hikmet dizeleri ile bezenmiş (بِمَ التَّعَلُّلُ؟) “Ne ile oyalanır?” şiirini söylemiştir. “Nûniyyetu’l-Mütenebbî” adıyla da bilinen 25 beyitten oluşan manzumeyi hikayesi ve açıklamalarıyla birlikte yazımızda bulabilirsiniz.
Şiirin Hikayesi
Mütenebbî, Şam’da bulunduğu sırada Seyfüddevle’nin Antakya valisi olan Ebü’l-Aşâir’in yanına giderek methiyesini sunar. Şiir, valinin çok hoşuna gitmiş olacak ki ertesi sene Antakya’ya gelen Seyfüddevle’ye şairi takdim eder. Seyfüddevle, sarayında birçok şair bulunmasına rağmen o dönemde Arap milletinin ve kendisinin özellikle Haçlılar’a karşı kahramanlıklarını daha güçlü bir tonda dile getireceğini düşündüğü Mütenebbî’yi sarayına davet eder. Öyle de olur; Mütenebbî, samimiyetle bağlı olduğu Seyfüddevle’ye “Seyfiyyâtü’l-Mütenebbî” adı verilen meşhur methiyelerini söyler. Buna karşılık Seyfüddevle de şairinin kıymetini madden ve manen takdir ederek kendisine bir arkadaş gibi davranır.
Mütenebbî, sarayda geçirmiş olduğu dokuz yıl boyunca birçok ilim adamıyla tanışır; kiminin dostluğunu kiminin ise düşmanlığını kazanır. Sarayın baş şairi olan Ebü’l-Abbas en-Nâmî, -Seyfüddevle’nin amcasının oğlu- şair Ebû Firâs el-Hamdânî ve dilci İbn Hâleveyh ile çetin bir rekabete girer. Bu rekabetin ve ara bozucuların da etkisiyle Seyfüddevle ile arası gitgide açılır. İbn Hâleveyh’in şiirindeki bir dil meselesiyle ilgili tartışmada Mütenebbî’nin yüzüne anahtar atıp onu yaralamasına ses çıkarılmaması ve bizzat Seyfüddevle’nin bir mecliste kendisine hokka fırlatması üzerine Mütenebbî ailesiyle birlikte Halep’i terk eder. Mısır’da bulunan Habeşli Emîr Kâfûr’un himayesine girer [1]. Ancak öğrenir ki Seyfuddevle’nin maiyeti onun öldüğü yahutta öldürüldüğü yönünde bir söylenti çıkarmıştır. Buna binaen özelde Seyfüddevle olmak üzere Halepliler için hiciv türündeki bu şiirini nazmeder.
Ve Şiir
بِمَ التَّعَلُّلُ؟
Ne ile oyalanır?
بِمَ التَّعَلُّلُ لَا أَهْلٌ وَلَا وَطَنُ
وَلَا نَدِيمٌ وَلَا كَأْسٌ وَلَا سَكَنُ
Ne ile oyalanır ailesi ve yurdundan uzak olan
Dostu, kadehi ve meskeninden ayrı kalan
أُرِيدُ مِنْ زَمَنِي ذَا أَنْ يُبَلِّغَنِي
مَا لَيْسَ يَبْلُغُهُ مِنْ نَفْسِهِ الزَّمَنُ
Zamanımdan istediğim beni eriştirmesidir
Zamanın kendisinin dahi erişemediğine (değişmezliğe)
لَا تَلْقَ دَهْرَكَ إِلَّا غَيْرَ مُكْتَرِثٍ
مَا دَامَ يَصْحَبُ فِيهِ رُوحَكَ الْبَدَنُ
Kaderin musibetlerini kaygısızca karşıla
Bedenin ruhuna eşlik ettiği müddetçe
فَمَا يَدُومُ سُرُورُ مَا سُرِرْتَ بِهِ
وَلَا يَرُدُّ عَلَيْكَ الْفَائِتَ الْحَزَنُ
Ki ne seni sevindiren şeyin mutluluğu süregelir
Ne de hüzün sana yitirdiğini geri verir
مِمَّا أَضَرَّ بِأَهْلِ الْعِشْقِ أَنَّهُمُ
هَوُوا وَمَا عَرَفُوا الدُّنْيَا وَمَا فَطِنُوا
Aşk ehline en büyük zararı veren de;
Dünyayı tanımadan gönüllerini kaptırmalarıdır
تَفْنَى عُيُونُهُمُ دَمْعاً وَأَنْفُسُهُمْ
فِي إِثْرِ كُلِّ قَبِيحٍ وَجْهُهُ حَسَنُ
Ondandır gözleri söner ağlamaktan
Ruhları ise yok olur her yüzü güzel gönlü çirkinin ardından
تَحَمَّلُوا حَمَلَتْكُمْ كُلُّ نَاجِيَةٍ
فَكُلُّ بَيْنٍ عَلَيَّ الْيَوْمَ مُؤْتَمَنُ
Gidin, bütün hızlı develer sizi taşısın
Hiç bir ayrılık bana zarar vermez bugün
مَا فِي هَوَادِجِكُمْ مِنْ مُهْجَتِي عِوَضٌ
إِنْ مُتُّ شَوْقاً وَلَا فِيهَا لَهَا ثَمَنُ
Zaten hevdeçlerinizde ne ruhumun bir bedeli bulunur
Ne de değerinin bir mukâbili; hasretlerinden ölecek olsam
يَا مَنْ نُعِيْتُ عَلَى بُعْدٍ بِمَجْلِسِهِ
كُلٌّ بِمَا زَعَمَ النَّاعُونَ مُرتَهَنُ
Ey ben uzaktayken meclisine ölüm haberimin geldiği kimse
Bil ki; herkesin canı ölüm fermanına rehindir
كَمْ قَدْ قُتِلْتُ وَكَمْ قَدْ مُتُّ عِنْدَكُمُ
ثُمَّ انْتَفَضْتُ فَزَالَ الْقَبْرُ وَالْكَفَنُ
Kaç defa öldüm kaç defa öldürüldüm sizin nezdinizde
Sonra silkeledim toprağımı da kabrim ve kefenim kayboldu
قَدْ كَانَ شَاهَدَ دَفْنِي قَبْلَ قَوْلِهِمِ
جَمَاعَةٌ ثُمَّ مَاتُوا قَبْلَ مَنْ دَفَنُوا
Ölümümü duyuranlardan önce birileri izlemiş (güya) defnimi
Sonra ölmüşler daha beni gömmeden halbuki
مَا كُلُّ مَا يَتَمَنَّى الْمَرْءُ يُدْرِكُهُ
تَجْرِي الرِّيَاحُ بِمَا لَا تَشْتَهِي السُّفُنُ
İnsan her temenni ettiğini elde edemez
Zîrâ rüzgar gemilerin istemediği yönden de eser kimi kez
رَأَيْتُكُمْ لَا يَصُونُ الْعِرْضَ جَارُكُمُ
وَلَا يَدِرُّ عَلَى مَرْعَاكُمُ اللَّبَنُ
Ben ne komşunuzun şerefini dilinizden koruyabildiğini bilirim
Ne de meranızda bolca süt bulunduğunu
جَزَاءُ كُلِّ قَرِيبٍ مِنْكُمُ مَلَلٌ
وَحَظُّ كُلِّ مُحِبٍّ مِنْكُمُ ضَغَنُ
Size her yakın olanın mükâfâtı bıkkınlık
Sizi her sevenin kısmeti ise kindarlıktır
وَتَغْضَبُونَ عَلَى مَنْ نَالَ رِفْدَكُمُ
حَتَّى يُعَاقِبَهُ التَّنْغِيصُ وَالْمِنَنُ
Kezâ hediyenizi elde edeni zarara uğratırsınız
Hayatını zehir ederek ve başa kakarak cezalandırırsınız
فَغَادَرَ الْهَجْرُ مَا بَيْنِي وَبَيْنَكُمُ
يَهْمَاءَ تَكْذِبُ فِيهَا الْعَيْنُ وَالْأُذُنُ
Ayrılık sizinle aramda uçsuz bucaksız bir çöl yarattı
Orada gözler gördüğünü kulaklar işittiğini yalanlar
تَحْبُو الرَّوَاسِمُ مِنْ بَعْدِ الرَّسِيمِ بِهَا
وَتَسْأَلُ الْأَرْضَ عَنْ أَخْفَافِها الثَّفِنُ
Develer emeklemeye başlar çokça yürümekten
Dizleri kızgın çöle (aşınan) toynaklarının halini sorar
إِنِّي أُصَاحِبُ حِلْمِي وَهُوَ بِي كَرَمٌ
وَلَا أُصَاحِبُ حِلْمِي وَهُوَ بِي جُبُنُ
Ben, beni cömert kılacaksa hoşgörümü korurum
Namert kılacaksa şayet onu tanımam bırakırım
وَلَا أُقِيمُ عَلَى مَالٍ أَذِلُّ بِهِ
وَلَا أَلَذُّ بِمَا عِرْضِي بِهِ دَرِنُ
Beni zelil edecek mala el uzatmam
Şerefime leke sürecek bir şeyi asla hoş bulmam
سَهِرْتُ بَعْدَ رَحِيلِي وَحْشَةً لَكُمُ
ثُمَّ اِسْتَمَرَّ مَرِيرِي وَارْعَوَى الْوَسَنُ
Sizden ayrıldıktan sonra yalnızlıktan uyuyamadım
Nihayet (yokluğunuza) sabrettim de uykularım geri döndü
وَإِنْ بُلِيْتُ بِوُدٍّ مِثْلِ وُدِّكُمُ
فَإِنَّنِي بِفِرَاقٍ مِثْلِهِ قَمِنُ
Olur da sizin dostluğunuz gibisiyle bir daha sınanırsam
Onlardan ayrılmayı da kendime hak görürüm
أَبْلَى الْأَجِلَّةَ مُهْرِي عِنْدَ غَيْرِكُمُ
وَبُدِّلَ الْعُذْرُ بِالْفُسْطَاطِ وَالرَّسَنُ
Atım koşumunu yıprattı sizden uzaklarda
Gemi ve dizgini değiştirildi Fustat’ta
عِنْدَ الْهُمَامِ أَبِي الْمِسْكِ الَّذِي غَرِقَتْ
فِي جُودِهِ مُضَرُ الْحَمْرَاءِ وَالْيَمَنُ
Yiğit Ebu’l-Misk’in diyarında
Onun cömertliğinde boğulur Yemen ve Mudaru’l-Hamrâ
وَإِنْ تَأَخَّرَ عَنِّي بَعْضُ مَوْعِدِهِ
فَمَا تَأَخَّرُ آمَالِي وَلَا تَهِنُ
Bana olan bazı vaatlerini her ne kadar geciktirmiş olsa da
Ne ona olan umudum azalır ne de gücünü yitirir
هُوَ الْوَفِيُّ وَلَكِنِّي ذَكَرْتُ لَهُ
مَوَدَّةً فَهْوَ يَبْلُوهَا وَيَمْتَحِنُ
O esasen sözünün eridir ancak
Benim ona olan muhabbetimi imtihan etmektedir
Şiir Notları
1) Mütenebbî Kimdir?
Asıl ismi Ebu’t-Tayyib Ahmed olan Mütenebbî hicri 303 (m. 915) yılında Kûfe’nin Kinde mahallesinde doğmuştur. Kökeni Güney Arabistan’a dayanan şair, hayatı boyunca Güney Araplarını Kuzey Araplarına üstün görmesine rağmen nesebini gizli tutmayı tercih etmiştir. Bunun nedeninin kabilesi sebebiyle kendisine düşmanlık edilmesinden çekinmesi veya ailesinin yoksulluğu olduğu düşünülmektedir. Öğrenimine Kûfe’de başlayan Mütenebbî hicri 312’de (m. 924) Karmatî istilâsından dolayı ailesiyle birlikte Semâve çölüne göç etmiştir. Bedevî Araplar arasında iki yıl kalarak dil yeteneğini geliştirme, lugat, şiir, hikmet ve emsal öğrenme imkânı bulmuştur. Akabinde ailesinin yoksul olmasının da etkisiyle arzuladığı servet, şöhret ve iktidar yolunun ücret karşılığında şiirler yazmak, önemli kişilere methiyeler sunmak olduğunu düşünerek kalemine sarılmıştır. Ancak ilk dönemlerde şiirlerinin yeteri kadar takdir edilmediğini düşünmüş, bu defâda farklı bir yol seçip kılıcına sarılarak isyan çıkarmıştır. Fakat bu dönem kısa sürmüş ve büyük bir şair olma isteği ağır basmıştır. Bu maksatla diyar diyar gezerek kâh methiyeler kâh hicviyeler söylemiş, böylelikle ismi de dilden dile dolaşmıştır [2]. Daha önce hicvetmiş olduğu Fâtik b. Ebû Cehl el-Esedî’nin adamları tarafından Bağdat yakınlarındayken yolu kesilmiş, mücadele etmiş ancak yenilgiyi ön görünce kaçmayı denemiştir. Bunun üzerine kölesi ona şu meşhur beytini hatırlatmıştır:
الْخَيْلُ وَاللَّيْلُ وَالْبَيْدَاءُ تَعْرِفُنِي / وَالسَّيْفُ وَالرُّمْحُ وَالْقِرْطَاسُ وَالْقَلَمُ
Atlar, geceler, çöller iyi tanır beni / Kılıçlar, mızraklar, kağıtlar ve kalemler iyi bilir
Bu hatırlatmanın tesiriyle mücadeleye geri dönen Mütenebbî oğlu ve kölesiyle birlikte hicri 354 yılında Bağdat’ın batısında kalan Deyru’l-Âkûl yakınlarında öldürülmüştür [3].
2) “Mütenebbî” Lakabı
Mütenebbî’nin “peygamberlik taslayan, geleceği haber veren” anlamlarına gelen lakabının nedeni hakkında farklı rivayetler bulunmaktadır. Rivayetler arasında Mütenebbî’nin gençlik yıllarında peygamberlik iddia ederek bir isyan hareketi başlatması yer almaktadır. Ancak hakikatte dönemin adeti üzerine Mütenebbî’ye de isyan çıkaranlar için ortaya atılan “yalancı peygamberlik” iddiasının isnat edildiği nakledilmektedir. Diğer bir rivayette ise bir şiirinde geçen (أَنَا أَوَّلُ مَنْ تَنَبَّأَ بِالشِّعْر) “ben şiirle kehanette bulunan ilk kişiyim” mısrası sebebiyle bu lakabı aldığı geçmektedir [4].
Yine farklı kaynaklarda geçen itaatsiz deveyi uysallaştırması ve tükürüğü ile bıçak kesiğini iyileştirmesi gibi bazı keramet ve mucizelerin kendisine isnat edilmesi de bu iddiaların dayanakları arasındadır. Öte yandan Mütenebbî’nin bu lakaptan rahatsız olduğu ve düşmanları tarafından ona bu lakabın takıldığı da nakledilmektedir [5].
3) Şiirlerindeki Üslubu
Mütenebbî döneminden günümüze dek Arap edebiyatında ismini duyurmuş en büyük şairler arasındaki yerini korumaktadır. Şair de kendindeki cevheri kısa sürede fark etmiş olacak ki meşhur “Mîmîyye’sinde”:
"أَنَامُ مِلْءَ جُفُونِي عَنْ شَوَارِدِهَا / وَيَسْهَرُ الْخَلقُ جَرَّاهَا وَيَخْتَصِمُ"
“Ben şiirlerimi dert etmeden derin uykulara dalarken / Halk onları tartışarak sabahlamakta”
ifadelerini kullanmaktan kendini alamamıştır.
Yine Seyfüddevle’ye hitaben yazmış olduğu şiirinde de kendini şu ifadeleriyle övmektedir;
"وَدَعْ كُلَّ صَوْتٍ غَيْرَ صَوْتِي فِإِنَّنِي / أَنَا الطَّائِرُ الْمَحْكِيُّ وَالْآخَرُ الصَّدَى"
“At bir kenara benim sesim dışındaki tüm sesleri / Ben konuşan bir kuşum, diğerleriyse sadâmın akisleri”
Çoğunluğu medh olmak üzere hiciv, mersiye, fahr, gazel ve vasf gibi türlerde şiirler nazmeden şair aynı zamanda şiirleriyle dönemine, hayatına ve şahsiyetine de ayna tutmuştur [6]. Mütenebbî’nin şiirleri parlak mânalar, zengin hikmet ve meseller, abartılı anlatımlar, bedevi unsurlar içermesinin yanı sıra istiare, cinas ve tıbâk gibi geleneksel söz sanatlarını da barındırmaktadır. Mütenebbî, kadim şairlerde olduğu gibi kasidelerine bazen bir gazelle başlamış bazen de doğrudan giriş yapmıştır. Onun için “Dizelerinde sebebinin açıklanması güç bir deha gizlidir.” ifadeleri kullanılmıştır [7].
4) “Seyfiyyâtü’l-Mütenebbî” ve “Kâfûriyyâtü’l-Mütenebbî”
Arap milliyetçisi olan Mütenebbî’nin gözünde, Seyfüddevle âdetâ Araplara özgü tüm değerleri temsil eden bir hükümdardır. Ona karşı beslediği samimi sevginin yansımalarını Seyfiyyâtü’l-Mütenebbî’de görmek mümkündür. Seyfiyyâtü’l-Mütenebbî, Mütenebbî’nin Seyfüddevle’nin sarayında geçirdiği süreç boyunca nazmettiği şiirlere denilmektedir. Divanının üçte birini teşkil eden bu şiirler, Mütenebbî’nin kariyerini biçimlendiren, ona en parlak dönemini yaşatan methiyelerdir. Hem Arap milletinin hem de İslamiyet’in yüceliğinin vurgulandığı bu şiirler, edebi değerlerinin yanı sıra şahit olunan olayların detaylıca nakledilmesi açısından da tarihi bir öneme sahiptir [8].
Mütenebbî Seyfüddevle’nin sarayından ayrılıp Kâfûr’un himayesine girerek hayatının en sıkıntılı sürecini yaşamıştır. Bu dönemde maddî ve mânevî hürriyetlerinden mahrum kalan şair kalben nefret duyduğu Kâfûr’a kasideler nazmetmek mecburiyetinde kalmış, “Kâfûriyyâtü’l-Mütenebbî” adı verilen şiirlerini söylemiştir. Hâmisini zoraki övgülerle methettiği şiirlerinde Seyfüddevle’nin teveccühünü kaybetmenin onda yarattığı üzüntü ve Kâfûr’a duyduğu hınç hissedilmektedir [9].
5) Şair Bize Ne Anlatıyor?
“Zamanımdan istediğim beni eriştirmesidir / Zamanın kendinin dahi erişemediğine (değişmezliğe)”
Cahiliye döneminde var olan “bütün olayların zamana dayandırılması” düşüncesi Allah inancını inkar edenlere ait bir düşünce olmasıyla birlikte İslamiyet sonrası da Arap edebiyatındaki varlığını korumuştur. Araplar kimileyin zamanın getirdiği musibetlerden yakınmakta kimi vakit de Mütenebbî’nin bu beytinde yapmış olduğu gibi zamandan talepte bulunmaktadır. Mütenebbî’nin zamanından istediği zamanın kendi için dahi sağlayamadığı bir değişmezlik, aynı halde kalma arzusudur. Şairin kastı belki gençlik dönemi belki de güzel günleridir. Öte yandan zaman bile dört mevsimi yaşamakta, bitkilerin yeni yeni yeşerdiği mis kokulu ilkbaharda sabit kalamamaktadır.
“Atım koşumunu yıprattı sizden uzaklarda / Gemi ve dizgini değiştirildi Fustat’ta / Yiğit Ebu’l-Misk’in diyarında / Onun cömertliğinde boğulur Yemen ve Mudaru’l-Hamra”
Mütenebbî, Seyfüddevle’ye hitaben bu beyitlerinde Kâfûr’un himayesinde nasıl hoş tutulduğunu ifade etmektedir. Kâfûr’un ilgi ve alakasından o kadar “memnundur” ki sarayında uzunca süre kalmış, dolayısıyla atı gem üstüne gem dizgin üstüne dizgin değiştirmiştir. Ayrıca Kâfûr’un ihsanı bol bir hükümdar olduğuna da dikkat çeken şair mübalağadan geri durmamış Arap asıllı olmayan Kâfûr’un cömertliğinde tüm Arapların boğulduğunu dile getirmiştir.
“Bana olan bazı vaatlerini her ne kadar geciktirmiş olsa da / Ne ona olan umudum azalır ne de gücünü yitirir”
Mütenebbî kendisine muhtemelen Sayda valiliğini vaad eden Kâfûr’a açıkça bir hatırlatma yapmaktadır. Ancak bu hatırlatma da fayda vermeyecek Mütenebbî’nin iktidar hırsını gören Kâfûr bu vaadini gerçekleştirmeyecektir. Uzun zaman geçmesine rağmen söz konusu vaadin yerine getirilmediğini gören şairse Kâfûr’a ağır bir hicviye yazarak sarayından kaçacaktır.
Çeviri Notları
- أَبُو الْمِسْك: Aslen siyah bir köle olan Kâfûr b. Abdillâh el-İhşîdî 966-968 yılları arasında İhşîdîler Hanedanı’na hükümdarlık yapmıştır. Kendisine Ebü’l-Misk lakabının İhşîdîler’in kurucusu ve ilk hükümdarı olan Muhammed b. Tuğç veya Abbâsî halifesi tarafından miskin siyah olduğuna telmihen verildiği nakledilir [10].
- نَدِيم: “Sohbet arkadaşı, içki arkadaşı, padişah musahibi” gibi anlamlara gelen kelimeyi “dost” olarak çevirmeyi uygun bulduk.
- كُلٌّ بِمَا زَعَمَ النَّاعُونَ مُرتَهَنُ: Beyitini direkt çevirecek olsaydık “herkes ölüm haberini duyuranların iddiasına rehindir” gibi bir çeviri yapmış olacaktık. Ancak şairin kastını daha net okura geçirmek istediğimiz için “Bil ki; herkesin canı ölüm fermanına rehindir.” olarak çevirdik.
- هَوَادِج: Tekili هَوْدَج olan kelime “devenin sırtına konan, kadınlara mahsus, üstü kubbeli bir çeşit sepet” demekdir. Türkçede de yer alan bir kelime olduğu için bu şekilde bırakmayı tercih ettik.
- وَلَا يَدِرُّ عَلَى مَرْعَاكُمُ اللَّبَنُ: “Ne de meranızda bolca süt bulunduğunu” olarak çevirdiğimiz bu beyitte şair, Seyfüddevle’nin topraklarında bereketin ve menfaatlenilecek bir hayrın bulunmadığını belirtmek istemiştir. Meralarında otlayan hayvanların sütü dahi az ve sağlıksızdır.
- أَرْض: “Toprak, yer, yeryüzü” gibi anlamlara gelen kelimeyi önceki beyitlerle uyumlu olması için “kızgın çöl” olarak çevirdik.
- صَاحَب: “eşlik etmek, arkadaşlık etmek, bir şeyin sahibi olmak” vb. anlamlara gelen kelimeyi şiir içerisinde “korumak, tanımak ve bırakmamak” olarak çevirdik.
- تَأَخَّرُ: Fiilin aslı تَتَأَخَّرُ’dur. Ancak tefa’ul babında muzari fiilin başında iki ta’nın peşpeşe söylenmesi dile ağır geldiği için ikinci ta’nın hafzı caiz görülmüştür.
- فُسْطَاط: Eskiden Mısır’ın başkenti Kâhire’nin yakınlarında bulunan Fustat şehri, Hz.Ömer döneminde Amr b. Âs tarafından inşa edilmiştir [11].
- مُضَرُ الْحَمْرَاء: Hz. Peygamber’in on dokuzuncu göbekten atası olan Nizâr b. Mead’ın oğludur. Arapların dört ana kolundan biri olan Benu Mudar’ın atasıdır [12]. Babasının, vefatından önce kendisine kırmızı bir sarık yahut altın bırakması nedeniyle “Hamra” (kırmızı) lakabıyla tanınır [13].
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
el- Vâhidî, A. (2018). Şerhu’l-Vâhidî li dîvani’l-Mütenebbî, thk. Yasin, el-Eyyûbî, Kusay el-Huseyn. Beyrut: Dâru’r-Râidu’l Arabî, 1, 1793-1799.
[1] [2] [5] [7] [9] Durmuş, İ. (2006). Mütenebbî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 32, 195-196.
[3] [4] Gökkaya, Ş. (2011). El-Mütenebbînin Şiirlerinde Yaşam Felsefesi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları (Arap Dili ve Edebiyatı) Anabilim Dalı, Ankara.
[6] Sambe, İ. (2012). El-hasâisu’l-fenniyye ve’l-maneviyye fî medâihi ebi’t-tayyib el-mutenebbi. (Yüksek Lisans Tezi). Şeyh Anta Diop de Dakar Üniversitesi, Edebiyat ve İnsani İlimler Fakültesi, Arapça Bölümü, Senegal.
[8] Ayyildiz, E. (2020). El-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât). BEU İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7;2.
[10] Ağırakça, A. (2019). Kâfûr, Ebü’l-Misk. TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek-2,1-2.
[11] el-Hamevi, Y. (1995). Mu’cemu’l-buldân. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 4, 261-262.
[12] Küçükaşçı, M.S. (2005). Mudar (Benî Mudar). TDV İslâm Ansiklopedisi, 30, 358.
[13] el-Ukberî, A.(1956). Divânu ebit-tayyibi el-mutenebbi bişerhi ebi’l-bekâ el-ukberî’l-musemma bit’tibyân fî şerhi’l-dîvân, thk. Mustafa es-Sekka, İbrahim el-İbyari, Abdülhafız Şelebi. Mısır: Matbaatu Mustafa el-bâbi el-halebî, 4, 238.
Kapak Görseli:
John Frederick Lewis / On the Banks of the Nile, Upper Egypt (1876)