Talihsiz Bir Aşk Hikayesi: İbrahim Naci’nin Şiiri Ve Türkçe Çevirisi [1/4]
İbrâhim Nâci (إبْرَاهِيم نَاجِي) Modern Arap edebiyatının en önemli şairlerinden birisi olarak kabul edilir. Ondan bahsedildiğinde ilk akla gelen şüphesiz “el-Atlâl” (الْأَطْلَال) “Yıkıntılar” adlı şiiridir. Bu sebeple ona “Şâ‘irü’l-Atlâl” (شَاعِرُ الْأَطْلَالِ) denilmiştir. Aynı zamanda doktor olan İbrâhim Nâci; hisli, coşkulu gazelleri ve kasideleriyle Mısırlı şairler arasında öne çıkmıştır. Şairin; kalemiyle değil, yüreğiyle yazdığı söylenir. Çevirisini yaptığımız bu şiir; yazıldığı günden bu güne pek çok şarkıya ilham kaynağı olmuş, nice aşığın gönlünde yer edinmiştir. Şiiri okuyanlar, mısraları arasında şairin çaresizliğini, hissettiği derin üzüntüyü ve hayal kırıklığını fark edecektir. Dört kısım halinde yayımlayacağımız şiirimizin ilk 32 beytini yazımızda bulabilirsiniz.
Şiirin Hikayesi
Şair; manzumesini, kendi deyimiyle “bir aşk hikayesinden öteye geçememiş” sevdası hakkında yazmıştır. Anlatılanlara göre İbrâhim Nâci, on altı yaşındayken komşularının kızına sevdalanır. Sevgisi karşılıksız değildir fakat İbrâhim Nâci -tıp eğitimi almak için gittiği- yurtdışından döndüğünde, sevdiği kızın onu bekleyeceğine dair verdiği sözü tutmayarak evlenmiş olduğunu duyar. Bu haber, onda uzun müddet iyileşmeyecek derin bir üzüntüye yol açacaktır. Yıllar sonra doğum yapmak üzere olan bir hastaya yardım etmesi için çağrılır. Normalde doğum yapan kadınların yüzleri gizlendiği için hiçbir doktor hastasının yüzünü görememektedir. Ancak doğumuna yardım ettiği kadının nefes alışı zorlaşınca şairimiz hastanın yüzünü örten örtüyü kaldırmalarını ister. Böylece hastanın geçen on beş yıl boyunca unutamadığı sevdiği olduğunu -hayretler içerisinde- görür. [1] Hassas kalbindeki yarayı deşen bu olay sonrasında şair “el-Atlâl” ismini verdiği 124 beyitlik meşhur kasidesini yazmıştır.
Kaside, -şair İbrâhim Nâci’nin vefatından on üç yıl sonra- meşhur Mısırlı şarkıcı Ümmü Gülsüm tarafından, bazı bölümleri çıkartılarak, bazı sözcükleri değiştirilerek ve şairin “el-Vedâ‘”(الْوَدَاع) isimli kasidesinden de eklemeler yapılarak bestelenmiştir.
Nâci’nin divanında şiirin girişinde şu not bulunur:
هَذِهِ قِصَّةُ حُبٍّ عَاثِرٍ: اِلْتَقَيَا وَتَحَابَّا؛ ثُمَّ اِنْتَهَتِ الْقِصَّةُ بِأَنَّهَا هِيَ صَارَتْ أَطْلاَلُ جَسَدٍ، وَصَارَ هُوَ أَطْلاَلُ رُوحٍ، وَهَذِهِ الْمَلْحَمَةُ تُسَجِّلُ وَقَائِعَهَا كَمَا حَدَثَتْ
"Bu talihsiz bir aşkın hikayesidir. İki kişi karşılaşmış ve birbirlerini sevmişler, sevgilinin paramparça olmuş bir vücuttan, aşığın ise dağılıp parçalanmış bir ruhtan arta kalanlara dönüşmesiyle bu hikaye sona ermiştir. Bu epik şiirde tüm yaşananlar olduğu gibi anlatılmaktadır." [2]
Ve Şiir
الْأَطْلَال
Yıkıntılar
يَا فُؤَادِي رَحِمَ اللّهُ الْهَوَى
كَانَ صَرْحاً مِنْ خَيَالٍ فَهَوَى
Allah rahmet etsin bu sevdaya ey gönlüm
Hayalden bir kuleydi, yerle bir oldu bugün
اِسْقِنِي واشْرَبْ عَلَى أَطْلاَلِهِ
وارْوِ عَنِّي طَالَمَا الدَّمْعُ رَوَى
Kalıntılarının şerefine iç, sun bana da
Anlat halimi, gözyaşları (yanaklarımı) suladıkça
كَيْفَ ذَاكَ الْحُبُّ أَمْسَى خَبَراً
وَحَدِيثاً مِنْ أَحَادِيثِ الْجَوَى
Nasıl bir sevdadır ki bu dönüştü bir söze,
Yürek sızlatan hikayelerden birine
وَبِسَاطاً مِنْ نَدَامَى حُلُمٍ
هُمْ تَوَارَوْا أَبَداً وَهُوَ انْطَوَى
Ve bir yaygıya ki hayalî arkadaşlardan örülü
Sonsuza dek kayboldular gözden, yaygı dürüldü
***
يَا رِيَاحاً لَيْسَ يَهْدَا عَصْفُهَا
نَضَبَ الزَّيْتُ وَمِصْبَاحِي انْطَفَا
Ey fırtınası dinmeyen rüzgarlar
Yağı tükendi, lambam söndü;
وَأَنَا أَقْتَاتُ مِنْ وَهْمٍ عَفَا
وَأَفِي الْعُمْرَ لِنَاسٍ مَا وَفَى
Yok olmuş bir vehimden beslenirken ben
Sadıkken daima sevdiklerime bu vefasız ömürde
كَمْ تَقَلَّبْتُ عَلَى خِنْجَرِهِ
لاَ الْهَوَى مَالَ وَلاَ الْجَفْنُ غَفَا
Ne çok dolandım bu ömrün hançerinde
Meyletmedi sevda bana, uyku girmedi gözlerime
وَإِذَا الْقَلْبُ عَلَى غُفْرانِهِ
كُلَّمَا غَارَ بَهِ النَّصْلُ عَفَا
Yine de bu kalp hazırdır bağışlamaya
Affeder hançer ne zaman saplansa
يَا غَرَاماً كَانَ مِنِّي فِي دَمِي
قَدَراً كَالْمَوْتِ أوْ فِي طَعْمِهِ
Ey damarlarımda dolaşan sevda
Bir kadersin ölüm gibi, yahut ölüm tadında
مَا قَضَيْنَا سَاعَةً فِي عُرْسِهِ
وقَضَيْنَا الْعُمْرَ فِي مَأْتَمِهِ
Bir an dahi geçirmesek de mutlu gününde
Bir ömrü geçirdik mateminde
مَا انْتِزَاعِي دَمْعَةً مِنْ عَيْنِهِ
وَاغْتِصَابِي بَسْمَةً مِنْ فَمِهِ
Ne bir damla gözyaşı koparmak isterim gözlerinden
Ne de zorla bir gülümseme, dudaklarından
لَيْتَ شِعْرِي أَيْنَ مِنْهُ مَهْرَبِي
أَيْنَ يَمْضِي هَارِبٌ مِنْ دَمِهِ
Bir bilebilsem nereye kaçacağımı ondan
Nereye gidebilir ki kendi kanından kaçan
***
لَسْتُ أَنْسَاكِ وَقَدْ أَغْرَيْتِنِي
بِفَمٍ عَذْبِ الْمُنَادَاةِ رَقِيقْ
Unutamam seni, aklımı başımdan almışken
Tatlı seslenişlerin döküldüğü zarif dudaklarınla
وَيَدٍ تَمْتَدُّ نَحْوِي كَيَدٍ
مِنْ خِلاَلِ الْمَوْجِ مُدَّتْ لِغَرِيقْ
Boğulan birine dalgalar arasından uzatılan
Bir el misali bana uzanan ellerinle
آهِ يَا قِبْلَةَ أَقْدَامِي إِذَا
شَكَتِ الْأَقْدَامُ أَشْوَاكَ الطَّرِيقْ
Ayaklarım yolun dikenlerden şikayet ederken
Âh olsun ey onların yöneldiği kıble
وبَرِيقاً يَظْمَأُ السَّارِي لَهُ
أَيْنَ فِي عَيْنَيْكِ ذَيَّاكَ البَرِيقْ
Ve ey parıltı, gece yürüyen yolcunun susadığı
Nerede şimdi gözlerindeki o parıltı?
لَسْتُ أَنْسَاكِ وَقَدْ أَغْرَيْتِنِي
بِالذُّرَى الشُّمِّ فَأَدْمَنْتُ الطُّمُوحْ
Unutamam seni, aklımı başımdan almışken;
Yüce doruklarla… böylece tutuldum ihtirasa
أَنْتِ رُوحٌ فِي سَمَائِي وَأَنَا
لَكِ أَعْلُو فَكَأَنِّي مَحْضُ رُوحْ
Sen gökyüzümde bir ruhsun ve ben
Mücerret bir ruh gibi yükseliyorum sana
يَا لَهَا مِنْ قِمَمٍ كُنَّا بِهَا
نَتَلاَقَى وَبِسِرَّيْنَا نَبُوحْ
Ne muhteşem zirvelerdi o zirveler, üzerinde
Buluşur sırlarımızı açardık birbirimize
نَسْتَشِفُّ الْغَيْبَ مِنْ أَبْرَاجِهَا
وَنَرَى النَّاسَ ظِلاَلاً في السُّفُوحْ
Burçlarından aralardık gayb perdesini
İnsanları birer gölge gibi görürdük eteklerinde
***
أَنْتِ حُسْنٌ في ضُحَاهُ لَمْ يَزَلْ
وَاَنَا عِنْدِيَ أَحْزَانُ الطَّفَلْ
Güzelliğin, günün hiç batmayacak doğuşu gibi
Benim kârım ise gurûbun hüzünleri
وَبَقَايَا الظِّلِّ مِنْ رَكْبٍ رَحَلْ
وَخُيُوطُ النُّورِ مِنْ نَجْمٍ أَفَلْ
Ve göçüp gitmiş kervanın gölgesinden kalanlar;
Sönmüş bir yıldızın bıraktığı ışıklar
أَلْمَحُ الدُّنْيَا بِعَيْنَيْ سَئِمٍ
وَأَرَى حَوْلِيَ أَشْبَاحَ الْمَلَلْ
Bıkkın bir kimsenin gözleriyle bakıyorum dünyaya
Usanç hayaletlerini görüyorum çevremde
رَاقِصَاتٍ فَوْقَ أَشْلَاءِ الْهَوَى
مُعْوِلاَتٍ فَوْقَ أَجْدَاثِ الْأَمَلْ
Sevdanın cenazesi üstünde raks ediyorlar
Feryatları yükseliyor ümit mezarlarının üstünde
ذَهَبَ الْعُمْرُ هَبَاءً فَاذْهَبِي
لَمْ يَكُنْ وَعْدُكِ إلَّا شَبَحَا
Heba oldu bu ömür, artık git
Vaadin bir hayalden ibaretti
صَفْحَةٌ قَدْ ذَهَبَ الدَّهْرُ بِهَا
أَثْبَتَ الْحُبَّ عَلَيْهَا وَمَحَا
Bir sayfa, zamanın küle çevirdiği
Üzerine sevdayı nakşedip sonra silerek
اُنْظُرِي ضِحْكِي وَرَقْصِي فَرَحاً
وَأَنَا أَحْمِلُ قَلْباً ذُبِحَا
Seyret, neşeyle gülmemi ve raks etmemi
Kalbim paramparça olmasına rağmen
وَيَرَانِي النَّاسُ رُوحاً طَائِراً
وَالْجَوَى يَطْحَنُنِي طَحْنَ الرَّحَى
İnsanlar bende uçan bir ruh görür
Kederse beni değirmen taşı gibi öğütür
***
كُنْتِ تِمْثَالَ خَيَالِي فَهَوَى
المَقَادِيرُ أَرَادَتْ لاَ يَدِي
Vücut bulmuş haliydin hayallerimin, yıkıldın
Ellerim değil onu yıkan, kaderin elleridir
وَيْحَهَا لَمْ تَدْرِ مَاذَا حَطَّمَتْ
حَطَّمَتْ تَاجِي وَهَدَّتْ مَعْبَدِي
Yazık ona ki bilmiyor neyi harap ettiğini
Tacımı parçaladı, yıktı mabedimi
يَا حَيَاةَ الْيَائِسِ المُنْفَرِدِ
يَا يَبَاباً مَا بِهِ مِنْ أَحَدِ
Ey yapayalnız, umutsuzların hayatı
Ey ıssız kimsesiz viraneler
يَا قِفَاراً لَافِحَاتٍ مَا بِهَا
مِنْ نَجِيٍّ يَا سُكُونَ الْأَبَدِ
Ey kendisinde tek bir sırdaşın bulunmadığı
Kavuran çöller, ey sonsuz sükunet
...
Şiir Notları
1) İbrâhim Nâci Kimdir?
Mısırlı şair, yazar ve doktordur. 31 Aralık 1898 de Kahire’de doğmuştur. 1923 yılında 25 yaşında tıp fakültesinden mezun olmuş, Mısır’ın çeşitli bölgelerinde doktorluk mesleğini icra etmiştir. Edebiyata ilgi duymasında ilk öğretmenim dediği, oldukça bilgili bir adam olan babasının etkisi vardır. Nâci’nin ilk şiiri, edebiyat hayatının en verimli yıllarının başlangıcı sayılan 1930 yılında, Mansura şehrinde görev yaparken “Haftalık Siyaset” (السِّيَاسَةُ الْأُسْبُوعِيَّة) adlı gazetede yayımlanmıştır. Şair ve doktor Ahmet Zeki Ebû Şâdi önderliğinde yürütülen “Apollo” (أَبُولُو) edebi topluluğunun önde gelen isimlerinden biridir. Topluluğun çıkardığı -aynı ismi taşıyan- dergide eserleri yayımlanmıştır. 1934 yılında ilk şiir kitabı “Bulutların Ardında” (ِوَرَاءَ الْغَمَام) basılmıştır. Ardından sırasıyla “Kahire Geceleri” (لَيَالِي الْقَاهِرَةِ) “Gece Mabedinde” (فِي مَعْبَدِ اللَّيْلِ) “Yaralı Kuş” (الطَّائِرُ الْجَرِيحُ) adlı divanları yayımlanmıştır. İbrâhim Nâci, 1953 yılında 55 yaşında vefat etmiştir. Şairin hayatta iken yayımlanmayan kasideleri vefatından sonra “Hasan Tevfik” (حَسَن تَوْفِيق) tarafından toplanmış ve “İbrâhim Nâci-Bilinmeyen Kasideler” (إِبْرَاهِيم نَاجِي ـ قَصَائِدُ مَجْهُولَةٌ) ismiyle basılmıştır. [3]
2) Şair Bize Ne Anlatıyor?
"Ey fırtınası dinmeyen rüzgarlar / Yağı tükendi, lambam söndü / Yok olmuş bir vehimden beslenirken ben / Sadıkken daima sevdiklerime bu vefasız ömürde"
Şair sevgilisinin ona olan vaadinin yalnız boş bir hayal, bir aldanış olduğunu anlamış, umudunu bağladığı her şeyin yalnızca bir kuruntu olduğunun farkına varmıştır. Sevgisine bir karşılık beklemesine rağmen vefasız ömrün ona bu karşılığı göstermediğini oysaki hayatını bu bekleyişle tükettiğini söylemektedir.
"Ne bir damla gözyaşı koparmak isterim gözlerinden / Ne de zorla bir gülümseme, dudaklarından / Bir bilebilsem nereye kaçacağımı ondan / Nereye gidebilir ki kendi kanından kaçan?"
Şair; şiirini, sevgilisinin ona merhamet etmesi, acıması için yazmamaktadır. Onun tek isteği artık onu unutmaktır.
"Seyret, neşeyle gülmemi ve raks etmemi / Kalbim paramparça olmasına rağmen / İnsanlar bende uçan bir ruh görür / Kederse beni değirmen taşı gibi öğütür "
Bu beyitlerde şair şöyle demektedir: Güldüğümü görseniz, beni mutlu zannetseniz de aslında kalbimde derin bir yara var. Yüzüm gülse de içim kan ağlamakta.
Çeviri Notları
- حَدِيث: Söz, konuşma, hakkında konuşulan haber anlamına gelmektedir. İlk satırda haber kelimesi kullanıldığı için bu kelimeyi “hikaye” olarak çevirdik.
- النَّصْلُ: Bıçak, kılıç, ok gibi savaş aletlerinin demirden yapılmış uç kısımlarına verilen addır. Bu kelimeyi “hançer” olarak çevirdik.
- أَشْلاء: Bir şeyden geriye kalmış parçalar demektir. Daha çok vücuttan kopmuş parçalar için kullanılır. Kelimeyi şiir içerisinde “cenaze” olarak kullandık.
Yeni Kelimeleri Yoklayalım
Kaynaklar
Şiir için:
Nâcî, İ. (1980). Divanu İbrâhim Nâcî. Beyrut: Dâru’l Avde, 132,141.
[1] Mihriz, S. (2021). İbrâhim Nâcî: Ziyâra Hamîme Teahharat Kesîren. Kahire: Dâru’ş-şurûk.
[2] Nâcî, İ. (1980). Divanu İbrâhim Nâcî. Beyrut: Dâru’l Avde, 132,141.
[3] Uveydah, K. (1993). İbrahim Nâcî, Şâ‘irü’l-Atlâl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyyeti.
Kapak Görseli:
